Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

 

Arş.Gör. AzerbaycanMilliBilimlerAkademisiNesimiDilbilimiEnstitüsü, Doktoraöğrencisi. E-posta: 
esgerli-
[e-mail]
 

---

409 
SYNONYMOUS WORDS REFLECTING OĞUZ-KIPCHAK ELEMENTS IN KARAY 
TURKISH VOCABULARY 
Abstract: Karaim is a Turkish language that belongs to the Kipchak group and contains 
many elements of Old Turkish with its unique features.At the same time, Karai Turkish has 
interacted with Turkic languages of the Oghuz group due to its geographical proximity. For this 
reason, the majority of Karaim's vocabulary is composed of Oghuz and Kipchak words.Like 
other Turkish dialects, words from foreign languages are also included in the vocabulary of 
Karaim.For many reasons, Hebrew, Arabic, Persian, Slavic and other languages have had a 
direct impact on the vocabulary of Karaim.Karaim, which has gone through a difficult historical 
process of about ten centuries, has managed to preserve its vocabulary until today. 
One of the important issues that attract attention in the vocabulary of Karaite Turkish is 
the expression of words with the same meaning with different words. The vast majority of 
synonyms in Karaim texts consist of Turkish-Arab, Turkish-Persian, Turkish-and other foreign-
origin words. For example, synonyms such as siyah-qara, ceviz-qoz, qafa-baş, ağ-white are 
frequently encountered in texts. These words are very valuable to learn about the Karaite 
language, religion, history and culture. In this article, synonyms of Turkish origin on both sides 
are taken into account. In the study, synonymous words were shown comparatively based on the 
Oghuz and Kipchak group dialects, and examples from the texts were given. 
Keywords: Karai Turkish, Oghuz group, Kıpchak group, Turkish dialects, vocabulary 
Giriş 
Oğuz Türkçesi XI yüzyıldan itibaren Hazar denizinin doğusundan Anadolu'ya topluluk 
halinde göç eden Türkiye, Azerbaycan, Gagavuz ve Türkmen Türklerinin lehçesidir. Kıpçakların 
uzun süre Oğuzlar ile beraber Orta Asya'da yaşaması karşılıklı etkileşime sebep olmuş ve bunun 
sonucunda bir çok Türk dilleri her iki lehçenin unsurlarını kendinde barındırmıştır. Yapılan 
araştırmalarda her iki lehçenin bir-birine çok benzediği gösterilmiştir. Hatta, Kaşgarlı Mahmud 
Divanü Lugati't-Türk'te Oğuzlarla Kıpçakları ve dillerini birlikte verir. Zaman içinde Kıpçaklar 
kuzeye, Oğuzlar güneye doğru göç etmiş, coğrafi olarak uzaklaşma her iki lehçede farklılıkların 
meydana gelmesine sebebiyyet vermiştir. “Doğudaki Kıpçak diyalektlerinde (Kazak, 
Karakalpak, Kırgız) görülen Oğuzca unsurların bir kısmı eski yazı dilinin devamı olan
şekillerdir.... Eski yazı dili döneminde bulunmayan bazı Oğuzca şekiller ise, muhtemelen XI. 
yüzyıla kadar bu Kıpçakların diline girmiş olabilir” [Gülsevin, 2010: 73]. 
Türkologların büyük çoğunluğu tarafından kabul edilmiş etnik tasnifte Kıpçak grubuna 
dahil olan Türk lehçeleri şunlardır:Karay Türkçesi, Krım-Tatar Türkçesi, Karaçay-Balkar 
Türkçesi, Kumuk Türkçesi, Tatar Türkçesi, Başkurt Türkçesi, Kazak Türkçesi, Karakalpak 
Türkçesi, Nogay Türkçesi ve Kırgız Türkçesi. Bugün Kıpçak Türkçesi veya Türk lehçelerinin 
kuzey-batı kolu olarak değerlendirilen lehçeler Türk dilinin en geniş coğrafyada kullanılan 
lehçeleridir[Balcı, 2015:264]. Bu lehçelerin bugün yayıldığı alan, batıda Litvanya-Polonya 
bölgesinden başlayıp doğuda,bugün Çin Halk Cumhuriyeti içinde bulunan Doğu Türkistan 
topraklarına kadar uzanmaktadır [Öner, 2013 :23].Bu lehçelerden biri olan Karayca Oğuz grubu 
Türk dilleri ile benzerlikler göstermesi açısından son derece ilgi çekicidir. “Eski yazı dili
geleneğinden dolayı birçok Türk diyalektlerinde devam eden Oğuzca özelliklerin bir kısmı, 
muhakkak Karaycada da saklanmıştır. Ama, Karayca, eski Türkçe özellikleri bazı durumlarda
bütün lehçelerden daha muhafazakâr saklayabilmiştir” [Gülsevin, 2010: 74]. 
Bildiğimiz üzere çağdaş Türk lehçelerini karşılaştırmalı olarak incelediğimizde en büyük 
farklılığı söz varlığında görürüz. Yani, herhangi bir Türk dilinde kullanılan bir kelimeye karşılık 
olarak başka bir türk dilinde farklı kelimeler tercih edilir. Aynı durum fonetik alan için de 
geçerlidir. Mesela, bazı Türk lehçelerinde kelime başında görülenb sesine başka Türk dillerinde 
m sesi uygun gelir: ben-men, bin-min, boyun-muyın vb. Veyahut q-k seslerinin paralel şekilde 
Türk lehçelerinde kullanılması örnek olarak gösterile bilir. Örneğin, qapı-kapı, qardaş-kardeş, 
qala-kale gibi bir çok kelimelerin farklı Türk lehçelerinde farklı şekillerde tercih edildiği 
bilinmektedir.

---

410 
Karay Türkçesi'nde tüm dillerde olduğu gibi yabancı kökenli kelimeler de yer alır.Bu 
kelimelerin büyük çoğunluğu Arap, Fars, İbrani ve Slav dillerinden alınan sözcüklerden 
oluşuyor. Karaycanın söz varlığına bakıldığında, ödünç alınmış kelimelerle aynı anlama gelen 
gerçek Türkçe kökenli kelimelere rastlamak mümkündür. Mesela, Karay dilinde renk adlarından 
Türkçe kökenli ağ ve qara isimlerine paralel olarak Arapça kökenli beyaz ve siyah da kullanılır. 
Karay Türkçesi'nde kullanılan ağu (Tür.) - zexer (Far.), son (Tür.) - axır (Ar.), arıt (Tür.) - 
temizle (Ar.), arqadaş (Tür.) -dost(Far.), baş (Tür.) - qafa (Ar.) gibi kelimeler örnek olarak 
gösterile bilir.