Hamkorlik masalalari” mavzusidagi Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Sobirov M. «Boburnoma»ning inglizcha tarjimalarida muallif uslubi va badiiyatini 
qayta tiklash muammolari. Filol. fan. nom. ... diss. – T.: 2002 

---

454 
2. Ibrohimov A.P. «Boburnoma» – buyuk asar. – Toshkent.: Adabiyot va san'at 
nashriyoti, 2000.
3. Otajonov N. «Boburnoma» jahon adabiy jarayonida: qiyosiy-tipologik tahlil. – T., 
1998; Xudojestvenniy perevod i nauchnoe kommentirovanie (na materiale perevodov 
«Babur-name»). – T., 1972. 
4. Hoshimova D.M. «Boburnoma» asarining tanqidiy matnini yaratish muammolari 
(«Boburnoma» tanqidiy matnining yapon nashrlari misolida). Filol. fan. nom. ... 
diss.– T., 2006. 
5. Zahiriddin Muhammad Bobur ensiklopediyasi. – T.: Sharq, 2014. – B.178., 744 b 
 
 
“BОBURNOMA” ASARIDA TABIIY FANLARGA OID LEKSEMALAR TAHLILI 
ANALYSIS OF LEXEMES RELATED TO NATURAL SCIENCES IN “BOBURNOMA” 
 Shodiya Safoyeva

 

Annotation. In this article, lexemes related to natural sciences in Zahiriddin Muhammad 
Babur's work "Baburnoma" are analyzed from a lexical-semantic point of view. Zahiriddin 
Muhammad Babur left his mark on world culture as a talented poet, a subtle creator who deeply 
understood reality and depicted it in bright lines, a skilled general, a just ruler, the founder of 
spiritual and educational development, and a great emperor. Text of "Baburnoma" XV-XIV It 
contains notes on the historical environment, social-political, household system of Central Asia, 
Afghanistan and India in the centuries. 
Key words: natural science, lexical-semantic feature, medicine, treatment process, internal 
disease, external disease. 
Tarixiy-badiiy manbalar leksikasini o‘rganish yozma asarlar yaratilgan davr adabiy tiliga 
xos xususiyatlar, lug‘aviy sath taraqqiyoti,leksik birliklar semantikasini yoritishda 
ahamiyatlidir.Yozma yodgorlikda muayyan davr adabiy tili lug‘at fondining asosiy qismi aks 
etadi.Shu bilan birga,muallif mahoratining o‘ziga xos qirralari namoyon bo‘ladi.Eski o‘zbek 
adabiy tilining leksik xususiyatlarini o‘zida mujassamlashtirgan,ijodkor mahoratining yuksak 
namunasi bo‘lgan yozma manbalardan biri “Boburnoma”dir. 
Jahon memuar janrining nodir namunasi hisoblangan “Boburnoma” qomusiy asar sifatida 
e’tibor topgan. Asarni g‘arb tillariga tarjima qilish XVIII asrdan boshlandi.1737-yilda G.Y.Ker 
lotin tiliga tarjima qildi.”Boburnoma” to‘rt marta fors va ingliz, ikki marta olmon, fransuz, turk, 
urdu, bir marta golland, italyan, hind, yapon, polyak, nemis, ispan, uyg‘ur, qozoq tillariga tarjima 
qilingan.Asarning bu darajada mashhurligi keng ko‘lamdagi mazmuni,tasvir obyekti,betakror 
uslubi,ifoda tili,ilmiy va badiiy qiymati bilan belgilanadi. 
“Boburnoma”da XV-XVI asrlar eski o‘zbek adabiy tilidagi ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, 
harbiy tizim, maishiy hayotga oid leksik birliklar jamlangan.Shuningdek, Afg‘oniston, Hindiston 
tabiati, iqlimi, o‘simlik va hayvonot dunyosi, xalqning yashash tarzi, madaniyati, turmush 
darajasini aks ettiruvchi fors-tojikcha, hindcha so‘zlar o‘z ifodasini topgan. 
Ushbu asar nafaqat memuar asar, balki turli xil fan sohalarining rivoji uchun ulkan hissa 
qo‘shgan asar hamdir. Zero, “Boburnoma” asari nafaqat tilshunoslik va adabiyotshunoslik fanlari 
uchun ahamiyatli, balki etnografiya, tarix, geografiya fan sohalari bo‘yicha qimmatli mana 
hisoblanadi.Asar mavzular ko‘lamining kengligi bilan ham ajralib turadi.Asarda turli xil fan 
sohalariga oid leksemalarni uchratish mumkin.Biz bugungi maqolamizda tabiiy fanlarga oid 
leksemalarning tahliliga nazar tashlaymiz va yoritishga harakat qilamiz.
“Boburnoma “asarini lingvistik aspektda oʻrganish yuzasidan Oʻzbekistonda olib borilgan 
tadqiqotlar mazmunan 3 ga ajratiladi. 
- “Boburnoma”ning grammatik xususiyatlari tahliliga bagʻishlangan tadqiqotlar; 
- “Boburnoma”ning ayrim leksik xususiyatlariga doir tadqiqotlar 

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti magistranti

---

455 
- “Boburnoma”ning fonetik xususiyatlariga doir tadqiqotlar 
“Boburnoma” leksikasiga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, tarixiy-etimologik jihatdan arab 
tilidagi so‘zlar salmog‘i 19%, fors-tojikcha so‘zlar 17%, mo‘g‘ucha,hindcha va boshqa tildagi 
so‘zlar 3% ni tashkil etadi.Asar leksikasi tarkibida turkiy so‘zlar eng ko‘p miqdorda qo‘llangan 
bo‘lib 61% ni tashkil qiladi. 
Asardagi tabiiy fanlarga oid leksemalarga e’tibor qaratamiz.Asarning o‘ziga xos tili mavjud. 
Kitobxon asar bilan tanishish davomida bunga guvoh bo‘ladi, bu esa asar mavqeyining yanada 
oshishiga xizmat qiladi.Asarda astronomiyaga oid nujum (yulduzlar), tahvil (quyoshning bir