Hammaga omad) Moddalar almashinuvi bosqichlari

8.Biologik membranalar va ularning tuzilishi. 
Barcha hujayralar va ularning organoidlari membrana bilan o'ralgandir. Ularning umumiy miqdori 
hujayra massasini 80% gacha tashkil qilishi mumkin. Barcha membranalar polyardir, ya’ni tashqi 
va ichki tomonlari tuzilishida farq bordir. Biomembranalar yoglar, oqsillar va karbon suvlardan 
tashkil topgan. Membrana komponendari nokovalent bogiar bilan bogiangan, bu esa ulaming 
nisbiy harakatchanligmi belgilaydi. Membrananing suyuq holati ulardagi to‘yinmagan yog' 
kislotaiariga bogliqdir. Membrana oqsilalari ham harakatchandir. Agar ular membrana ichiga 
chuqur kirmagan bo'lsa, lipid qavatida suzib yurishadi. Shuning uchun biomembranalar suyuq-
mozaik shaklga egadir. Yoglar, oqsillar va karbon suvlar nisbad biomembranalar turiga bogiiq. 
Masalan: miyelinning 3/4 % qismi yogiardir, mitoxondriyalaming ichki membranasida esa 
oqsillar ko'p, plazmatik membranalar tashqi qavatida esa karbon suvlar mavjud. Membranalarda 
lipidlar tarkibi ulaming hujayra va to'qima spetsifikligi bilan bogiiq. Ulaming asosini fosfolipidlar 
(fosfatidilholin, fosfatidiletanolamin, fosfatidilserin, kardiolipin, sfingomiyelin) hosil qiladi, so'ng 
glikolipidlar va xolesterin tashkil qiladi. Membrana minor komponentlariga mitoxondrial 

---

5 
membranalardagi ubixinon, tokoferollar kiradi. Membrana oqsillarining asosiy qismi 
fermentlardir Shuning uchun membranalaming fermentativ faoliyati qanchalik xilma-xil boisa, 
shunga ko‘ra undagi oqsillar miqdori ham shuncha ko‘p boiadi. Miyelin tarkibida 20% oqsil 
boiadi. Joylashishi bo'yicha membrana oqsillari ikki guruhga boiinadi: 1 - periferik oqsillar, ular 
membrana sirtiga elektrostatik kuch asosida yopishgan; 2 - integral oqsillar, nisi go'yo lipid 
dengizida aysberg kabi suzib yuruvchi oqsillar boiib, ulaming ba’zilari membrananing har ikki 
tomonidan bo'rtib chiqadi. Biomembranalarda uglevodlar erkin holda boimaydi. Ular lipidlar bilan 
birikkan — glikolipid, yoki oqsillar bilan birikkan - glikoproteid holatida uchraydi. 
Glikoproteidlarning uglevod qismi hujayraning sirtida joylashgan boiib glikokaliksni hosil qiladi. 
Glikokaliks hujayralarning o'zaro ta’sirini, ularning agregatsiyasini, hujayra ichiga kimyoviy 
axborotlami uzatish kabi muhim vazifalarni bajaradi. Fosfolipidlar bilan glikolipidlar 
molekulalarining xarakterli xususiyati ulaming amfifilligidir. Molekulasining gidrofob uchini yog' 
kislotalari va sfingozinning uglevodorodli radikallari tashkil etadi: bu molekula uchi uzunligining 
3\4 qismini tashkil etadi.