Hammaga omad) Moddalar almashinuvi bosqichlari

13.Energiya almashinuvi. Biologik oksidlanish haqida tushuncha. 
Biologik oqsidlanish yoki to‘qima nafas olishi deb to'qimalarda organik moddalami kislorod 
ishtirokida parchalanishi va karbonat angidridining ajralishiga aytiladi. Bunday oksidlanish 
jarayonida energiya ajralib chiqadi va o'z tabiatiga ko'ra ekzergonik jarayon hisoblanadir O'z 
mohiyatiga ko'ra biologik oksidlanish va yonish bir xil jarayondir, chunki 1 molekula glyukozani 
yonishida ham, oksidlanishi ham karbonat angidridi, suv va 686 kkal energiya ajralib chiqadi: 
C6H6012 + 602 = 6C02+ 6H20 + 686kkal Ammo yonish jarayonidan farqli o'laroq, biologik 
oksidlanish past haroratda, alangasiz va suv ishtirokida yuz beradi. Shuni aytish joizki, 02 inert 
gaz bo'lib reaksiyaga to'g'ridan-to'g'ri kirishmaydi. Bu jarayon mexanizmini yoritib berishda bir 
necha nazariyalar yaratilgan: 1. Baxning perekisli nazariyasi. Bu nazariyaga ko'ra yengil 
oksidlanuvchi moddalar ta’sirida kislorod molekulasining ikkala bog'i emas, balki bitta bog'i 
uziladi, so'ngra kislorod molekulasi o'sha modda bilan birikib, oraliq mahsulot sifatida peroksid 
hosil bo'ladi. Bu esa peroksidaza fermenti ta’sirida parchalanadi, ajralib chiqqan kislorod 
oksidlanuvchi substrat bilan birikadi va oksidlangan modda hosil bo'ladi. 2. Vodorod ning 

---

8 
faoilashuv nazariyasi Palladin va Viland tomonidan yaratilgandir. Bu nazariyaga ko'ra 
metabolitlar oksidlanishi shu moddadan spetsifik degidrogenazalar ta’sirida H, ajralishi bilan yuz 
beradi. Palladinning fikriga ko'ra ajralgan H, xromogenlar bilan biriksa, Vilandning fikricha esa 
02 bilan birikadi. Bu bir vaqtning o'zida substratning oksidlanishi va pigmentning qaytarilishi 
bilan kechadi. Shuning uchun bu jarayon oksidlaming qaytarilish jarayoni hisoblanadi. C6H6012 
+ 6H20 +12R = 6CO2 + 12RH2 (anaerob bosqich) 12RH2 + 602 = 12R + 6H20 (aerob bosqich) 
3. Varburgning elektrolitik nazariyasi. Elektron tashuvchi omillar vositasida oksidlanuvchi 
metabolit elektroni hisobiga kislorodning faollashuvi asoslangan nazariyadir. Bunda substratda 
elektronni kislorodga tashib beruvchi omil vazifasini, biologik oksidlanishda ishtirok etuvchi 
gemni fermentlarining tarkibidagi uch valentli temir elementi bajaradi. Biologik oksidlanish ferm 
entlari. Proton va elektronlami oksidlanayotganmetabolitdan kislorodga o‘tkazilishi quyidagi 4 
guruh fermentlar ishtirokida yuz beradi: 1. Piridinga bogiiq boigan degidrogenazalar; 2. Flavinga 
bogiiq boigan degidrogenazalar; 3. Ubixinon; 4. Sitoxromlar. Piridinga bog'liq bo *lgan 
degidrogenazalar. NAD va NADF ulaming kofermenti hisoblanadi. Bu kofermentlar tarkibiga 
vitamin PP hosilasi - nikotinamid kiradi. Tuzilishi jihatdan NAD va NADF dinukleotid 
hisoblanadi. Ular nikotianamid va adenilat kislotadan tashkil topgan. NADF, NADdan farqli 
ravishda adeninnukleotid ribozasining uchinchi uglerod atomida qo'shimcha fosfat kislota 
qoldig'ini oladi. Bu kofermentlar ko'pchilik oksidianish-qaytarilish reaksiyalarda ishtirok etadi. 
Bunda substratdan ajralib chiqayotgan 2 ta vodorod atomining bittasi to‘liq nikotinamid tarkibiga 
kirib, ikkinchisi esa vodorod ioni sifatida muhitga o'tadi. Flavinga bog'liq bo ‘Igan 
degidrogenazalar prostetik gruppa sifatida FAD yoki FMN tutishadi. Ulaming asosiy tarkibiy 
qismi bo'lib vitamin B2 - riboflavin hisoblanadi. Piridinga b o g iiq b o ig an degidrogenazalardan 
farqli o'laroq, flavinga b o g iiq bo'lgan degidrogenazalar bir va undan ko'p FAD va FMN 
tutadilar, oqsil qismi bilan kuchli bogiangandir va murakkab oqsil - flavoproteidni hosil qiladi.