Hans Kelzen dаvlаt vа huquqning umumiy nаzаriyasi general theory of law and state

Turli guruhlar o`rtasidagi munosabatlarda qon qasosi ko`rsatilgan jarohat evaziga boshqa guruh a`zosiga nisbatan ijtimoiy tashkil reaksiya sifatida juda erta paydo bo`lgan va asossiz deb hisoblangan. Bu reaksiya masalalari ko`rsatilgan guruh qon munosabatlariga asoslangan jamiyat bo`ladi. Bu reaksiyaga o`ldirilgan shaxsning ruhidan qo`rqish sabab bo`lgan. Agar u shaxs tashqi guruhga tegishli bo`lsa, u qotilidan o`ch olish huquqiga ega bo`lmagan. Demak, uning uchun qasos olish qarindoshlarining majburiyatiga aylangan.Shunday qilib, ijtimoiy tashkil etilgan sanksiyalarning o`zi transdental sanksiya bilan kafolatlanadi.

Agar o`lgan shaxsning qarindoshlari xorijiy qotil ustidan qasosni amalga oshira olmasa uning guruhi o`ldirilgan odamning ruhi tamonidan kasallik va o`lim bilan tahdid qilgan. Bu qon qasos dastlabki ijtimoiy tashkil etilgan sanksiyadek tuyiladi. Bu dastlab qabilalararo xarakterga ega bo`lgan.

Ijtimoiy jamiyat qon munosabatlariga asoslangan bir necha guruhlarni o`z ichiga oladi. Faqat qon asosida bir ichki qabila muassasasi bo`ladi.

Diniy rivojlanish davomida, Xudo bu yerda juda ko`p turli-xil ilohiy iqbolni amalga oshirish oxiratga tegishli bo`ladi. Bu iqbol ikkita barobar belgi uchun ya`ni jannat va do`zax uchun barobar hisoblangan. Bu bosqichda ijtimoiy tartib, uning diniy xarakterini yo`qotgan. Dinning faqat ijtimoiy tartibga qo`shimcha va qo`llab quvvatlash kabi vazifalari bo`lgan.

Sanksiyalar insonlarning ijtimoiy tartiblangan xarakterlarini ko`rsatadilar.

Jazo va rag`bat
Shuni ta`kidlash kerakki, sanksiyalar odatda ikki xil: Itoatsizlikdan tahdid ahvoliga tushgan holat (jazo) va itoat taqdirda vada afzalligi (mukofat) dir. Ijtimoiy hayotda birinchisi ikkinchisiga qaraganda ancha muhum ahamiyat kasb etadi.

Jazo texnikasi mukofatdan ko`ra Afzal ekanligi ijtimoiy tartib hali ham aniq diniy xarekterga ekanligi bilan qaraladi, bu masalan transdental sanksiyalar tamonidan kafolatlangan. Ibtidoiy odamlarning xulqi ijtimoiy tartib deb nomlangan va ko`p sonli qonunlarga rioya qilishganligi ko`p xalqlarning hayotida qo`rquv ko`proq hukmron bo`lganligi bilan belgilanadi.

Bu hokimiyat insonlarning qo`rquvi natijasida an`anaviy urf-odatlarini buzishga qarshi tasir bo`lgan.

Ba`zi Etnologlarning fikricha ijtimoiy normalar buzilishi taraqqiy etgan jamiyatga nisbatan ibtidoiy jamiyatlarda kamroq bo`lishining sababi u ruhlardan qo`rqqanligi uni qasos olishi va ruhdan jazo olishidan qo`rqish tasiri ijtimoiy tartibini saqlashning asosi bo`lgan. Mukofotga umid faqat o`rta ahamiyatga ega bo`lgan. Va hatto yuksak darajada rivojlangan dinlarda ham ilohiy jazo nafaqat shu yerda balki oxiratda ham jazo olish g`oyasi birinchi o`rinni egallagan.

Insoniyat haqiqiy e`tiqodida jahannamdan qo`rqish ancha tirik va jazo joyi ham aniq rasmlar bilan tasvirlanadi lekin kelajakdagi jannatdagi rohati odatda juda noaniq hisoblanadi. shaxslar orzu-fantaziyalari cheklanmagan va hatto transandantal tartibning tasavvuri texnikasi empirik jamiyat texnikasidan butunlay boshqacha emasdir.

Bu diniy mafkura ijtimoiy guruhlar xatti-harakatlarga ko`zgudir. Turli ijtimoiy guruhlarni shakllantirishda eng asosiy g`oya ularning jazodan qo`rqish hissi bo`lgan.