Hans Kelzen dаvlаt vа huquqning umumiy nаzаriyasi general theory of law and state

Qonun tushunchasi
Qonunlarning axloqiy va siyosiy qiymati munozarali bo`lishi mumkin.Ularning ehtimolligi shubha qilinilmaydi. AQSh Konstitutsiyasining 3-bo`lim 9-bob 1-moddasida shunday deyiladi: “ No ex post facto” olib boriladi. “ex post facto” qonuni atamasi majburlash kuchi bilan jazolovchi qonun sifatida tarjima qilinadi. Konstitutsiyadagi bu qonunlar xush ko`rilamaydigan va yoqimsiz hisoblanadi. Chunki, bu jazo keltirib chiqarishini bilmaydigan shaxsning harakati tufayli yuzaga keladigan jazo oqibatida adolatparvarligimizga ziyon yetkazadi. Boshqacha qilib aytganda, barcha ijobiy qonuniy buyruqlarning asosiy prinsipi – “ignoriantia juris neminem excusat” ya’ni qonunni bilmaslikni kechirishga sabab bo`lmaydi. Shaxs o`zining harakati yoki harakatsizligiga ko`ra jazo tayinlanishini bilmasligi haqidagi dalil shaxsni javobgarlikka tortilmasligiga sabab bo`lmaydi. Ba’zan, muammodagi tamoyil cheklovchi tarzda quyidagicha izohlanadi: agar shaxs qonunni bilish imkoniyati bo`lishiga qaramasdan, qonunni bilmasa, qonunni bilmaslik kechirilmaydi. Keyin bu tamoyil qonunni rad qilish bilan nomutanosib bo`lmaganidek ko`rinadi. Azaliy qonun jazoni tayinlaydigan harakat sodir etilganda, o`sha paytda qonunni bilish haqiqatdanam imkonsiz shaxs huquqbuzarlik sodir etayotgan paytda harakatini qonuniyligini bilishi yoki bilmasligi o`rtsidagi farq ancha muammolidir.

Qisqasi bu qonun tomonidan tartibga solinadigan xulq-atvorli shaxslar orqali bilinadigan amaldagi qonun sifatidagi umumiy taxmindir. Aniqrog`i bu “ a presumption juris et de jure” ya’ni noto`g`riligini isbot qilolmaydigan gumon isbot talab qilmaydigan huquqiy faraz, shaxslar bilishi mumkin bo`lgan ijobiy qonuniy buyruqlarning hamma normalari isbot talab qilinmaydigan taxminiy huquqiy xatolik bu buyruqqa asos bo`ladi. Bu to`g`ri emasligi aniq, muommodagi gumon o`ziga xos farazdir. Qonunni bilishni imkonsizligi yoki ehtimolligining evaziga shaxsga nisbatan qo`llaniladigan, u bilmaydigan va bila olmaydigan ko`pgina jinoyatlardagi azaliy bo`lmagan va azaliy bo`lgan qonunlar o`rtasida hech qanday muhim farq yo`q.