Hayot faoliyati havfsizligi

2. Korxonalarda mehnatni muhofaza qilish ishlarini tashkil etish. 
Hayot faoliyat xavfsizligi ish jarayonida insonning mehnat qobiliyatini, sog'ligi 
va xavfsizligini ta'minlash uchun yo'naltirilgan qonunlar majmuasi, sotsial-iqtisodiy, 
tashkiliy, texnik, gigienik, profilaktik tadbirlarni o'z ichiga qamrab olgan. "Hayot 
faoliyati xavfsizligi" ijtimoiy – huquqiy masalarni o'z ichiga olgan muhandislik fani 
bo'lib, klassik fanlar bo'lmish fizika, kimyo va matematika bilan birga amaliy mehnat 
gigienasi, ishlab chiqarish sanitariyasi, mehnat psixologiyasi, umumiy muhandislik, 
yong'in texnikasi, ergonomika, sanoat estetikasi va boshqa fanlar bilan hamohangdir. 
Bu fannig metodologik asosi mehnat sharoitini, texnologik jarayonni, ajralib 
chiqadigan zaharli moddalarni va foydalanish vaqtida paydo bo'ladigan xavfli 
vaziyatlarni ilmiy tahlil qilishdir. Tahlil asosida ishlab chiqarishdagi xavfli joylar, 
sodir bo'lishi mumkin bo'lgan xavfli vaziyatlar aniqlanadi, ularning oldini olish va 
bartaraf etish choralari ishlab chiqiladi. Bu masalarning barchasi o'zaro bog'langan, 
kelajak rejalarni hisobiga olgan holda ko'riladi. 
Tashkilotlarda hayot faoliyat xavfsizligiga doir barcha qaror va xujjatlarni tahlil 
qilish, kelgusida hayot faoliyat xavfsizligi darajasini ko'tarish, ish yuritishda texnika 
xavfizligi mashg'ulotlarini o'tkazish, hayot faoliyat xavfsizligi ishlarini tashkil etish, 
o'quv 
yurtlari 
o'qituvchilari, 
talabalari, 
xizmatchi 
va 
ishchilari 
o'rtasida 
shikastlanishning oldini olish hamda davlat standarti masalari talalariga rioya etish 
maqsadidi "mehnatni muhofaza qilish tug'risida" qonun qabul qilindi. Bu qonun 
asoslari mazmun jihatidan juda keng qamrovli bo'lib, o'z tarkibida jamoa shartnomasi, 
mehnat sharnomasi, kadrlar tayorlash va malakasini oshirish, mehnat intizomi, ayollar 
va bolalar mehnati, ijtimoiy himoya hamda boshqa masalalarni mujassamlashtirgan. 
"Mehnatni muhofaza qilish to'grisida"gi qonun asosida ishlab chiqarishdagi 
inson sog'ligi uchun zararli bo'lgan omillarni bartaraf qilish, baxtsiz hodisalarning 
oldini olish va ish joylarining sanitariya-gigienik jihatidan qoniqarli holatda bo'lishi 
uchun barcha zarur chora-tadbirlarni ko'rish ma'suliyati ma'muriyat zimmasiga 
yuklatilganligi ko'rsatib o'tilgan. Kasbiy zararliklar mavjud bo'lgan xududlarda mehnat 
qiladigan ishchilar uchun qisqartirilgan ish kuni, qo'shimcha dam olish kunlari joriy 
qilishi, zararli ish joylirida ishlaganlarga, ya'ni juda issiq haroratli, sovuq, zah va 
sog'liq uchun zararli sharoitdam mehnat qilayotganlar uchun maxsus ustama haq 
hamda himoya kiymlari berilishi ko'zda tutiladi. Kasbiy kasalliklarning oldini olish, 
ishchilarning sog'ligini mustahkamlash maqsadida ularni o'rnatilgan tartib asosida sut, 
parhez taomlar bilan ta'minlash tartibi joriy etilgan. 

---

Ishlab chiqarish korxonalarida "mehnat kodeksi" va "mehnatni muhofaza qilish" 
to'g'risidagi me'yorlarni buzishda ayblangan rahbar shaxslar ma'muriy, moddiy va 
jinoiy javobgarlikka tortiladi. Ma'muriy javobgarlik-xodimga hayfsan berish, ishdan 
chetlantirish, o'rtacha oylik ish haqining yigirma foizdan ortiq bo'lmagan miqdorda 
jarima solish va mehnat sharnomasini bekor qilishdan iborat. Moddiy javobgarlik ega 
"mehnatni muhofaza qilish tug'risida"gi qonunni buzgan shaxslarni nazorat 
tashkilotlari tomonidan belgilangan miqdorda jarima to'lashga yoki keltirilgan moddiy 
zararni qoplashga majbur qilishdan iborat. "Mehnatni muhofaza qilish tug'risida"gi 
qonunni buzish baxtsizlik yoki o'limga sabab bulsa, aybdor shaxslar belgilanga tartibda 
jinoiy javobgarlikka tortiladi. 
Xotin-qizlar erkaklar bilan teng huquqli bo'lib , ular davlat, ho'jalik, madaniy va 
jamoat ishlarida faol qatnashish imkoniyatiga ega. Mehnat kodeksiga xotin-qizlarning 
fiziologiyasi va onalikni himoya qilish hisobga olinib, ularning mehnatini muhofaza 
qilish belgilangan. Og'ir va organizm uchun zararli ishlarda ayollarning mehnat 
qilishiga yo'l qo'yilmaydi. Xomilador ayollarga davlat tomonidan ish xaqi to'lanadigan 
ta'til beriladi. 
Mehnat kodeksiga o'smirlar mehnatiga alohida e'tibor berilgan. 18 yoshga 
to'lmagan yigit-qizlarni ishga qabul qilishda ularning hohishiga qarab, yilnang istalgan 
vaqtida bir oylik mehnat ta'tili berilishi belgilangan. O'smirlar fabrika, zavod kasaba 
qumitalari ruxsatisiz qo'shimcha ishlarni bajarishga jalb qilinmaydi. Agar o'smirlarni 
bajarayotgan yumushlari ularning sog'ligiga ta'sir qilayotganligi sezilsa, u holda 
shifokor maslahati va tegishli hujjatga asosan boshqa ishga o'tkaziladi. 
Sanoat korxonalarining ish jarayonida shikastlanish va kasbiy kasalliklarni 
kamaytirish davlat miqyosidagi ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatga ega bo'lib, mehnat 
muhofazasi bo'limi rahbariyat va kasaba uyushmalari bilan hamkorlikda chora-tadbir 
belgilaydi. Sanoat korxonalarida qonun asosida mehnatni muhofaza etish masalarini 
hal qilish maqsadida, har yili kasaba uyushmasi tashkilotlari bilan xamkorlikda mehnat 
muhofazasi chora-tadbirlari ishlab chiqiladi. 
Mehnat sharoitining yaxshilanishga olib keladigan jami tadbirlar mazmuni bo'ycha 
quydagilarga bo'linadi: 
-baxtsiz hodislarning oldini olish chora-tadbirlari. Bularga zaharli va engil 
alanganuvchi suyuqliklarni saqlash jarayonlarini mexanizasiyalashtirish, himoya 
moslamalari, to'siqlar, avtomatik himoya vositalari, signal moslamalari, masofadan 
boshqarish asboblarini qo'shimcha o'rnatish va boshqalar kiradi; 
-mehnat sharoitini umumiy yaxshilash chora-tadbirlari. Bunga mehnatni 
muhofaza qilish masalarini yoritivchi ko'rgazmali xonalar, burchaklar tashkil qilish, 
ish joylarini unumli yoritish, shovqin va tebranishlarga qarshi umumiy chora-tadbirlar, 
maxsus echinish, yuvinish, kir yuvish, kimyoviy tozalash, kiyimlarni maxsus tikish 
xonalarini tashkil etish kiradi; 
-ishlab chiqarishda kasb kasalliklari oldini olish chora-tadbirlari. Unga 
ishchilarni har xil kasbiy zararlar ta'siridan himoyalovchi moslama, jihozlarni 
tayyorlash, ularni ishlab chiqarishga joriy etish, xonalarni shamollatib turish 
moslamalarini o'rnatish xamda ishlab turgan moslamarni o'z vaqtida ta'mirlash, havo 

---

tarkibini tekshirish hamda nazorat o'rnatish uchun asbob-uskunalar olish, o'rnatish va 
boshqalar kiradi. 
Ishlab chiqarishda yangi texnologik jarayonlar tatbiq etish va umumiy 
rekonstruktsiya qilish ham mehnat sharoitini yaxshilash chora-tartiblariga kiradi. 
Bundan tashqari, korxona jamoasi, rahbarlari tarmoq vazirliklari hamkorligida 
mehnatni muhofaza qilish, mehnat sharoitini yaxshilash va sanitariya-gigiena chora-
tartiblarini ishlab chiqib, tarmoq Markaziy kasaba qo'mitalari bilan kelishilgan holda 
tasdiqlanadi.