Hayot faoliyati havfsizligi

5. Sanoat jarohatlanishi va kasb kasalliklarini o'rganish usullari. 
Sanoat korxonalarida baxtsiz hodisalar va ularni keltiirib chiqaruvchi xavfli 
holatlar baxtsiz hodisalarning kelib chiqishiga sabab bo'ladigan omillarni yo'qotish 
maqsadida aniqlanadi. Bu ishlar asosan oqilona usullarni qullash, baxtsiz hodisa va 
kasb kasalliklarining kelib chiqishidan xoli bo'ladigan ish sharoitini tashkil qilish 
hisobiga amal oshiriladi. 
Baxtsiz hodisalar sabablarini aniqlash uchun asosan ikki usuldan foydalaniladi. 
1.Statistika usuli. Bu usul baxtsiz hodisalarning umumiy statistik hisobga 
olingan sanoat jarohatlanishi materiallarini tahlil qilishga asoslangan. Mazkur usul 
sanoat jarohatlanishini tahlil qilish uchun asosiy materiallarini tahlil qilishga 
asoslangan. Bu bu usul bilan sanoat jarohatlanishini aniqlovchi chastota koeffisienti va 
jarohatning og'irligi koefisientining o'rtacha ko'rsatgichini olish mumkin. 
Baxtsiz xodisalarning takrorlanish koefisientini, 1000 ishchi hisobiga , ma'lum vaqt 
davomida sanoat korxonasida kelib chiqqan baxtsiz hodisalarning o'rtacha miqdorini 
qo'ydagi formula orqali aniqlash mumkin. 
1000

=
Т
Р
к
 
Bunda P - ma'lum vaqt ichidagi jarohatlanganlar soni; T - shu vaqt ichida 
korxonada ishlagan ishchilar soni. Jarohatlanish koeffisienti mashinosozlik sanoatining 
qaysi korxonasida baxtsiz xodisalar ko'proq vujudga kelayotganligi haqida ma'lumot 
beradi. 
Baxtsiz hodisaning og'irlik koeffisientini, ya'ni har bir jarohatlanishning o'rtacha 
yo'qotilgan ish kunlari hisobini ko'rsatuvchi K ni qo'ydagi formula bilan aniqlash 
mumkin. 

---

Р
П
К
=
 
Bunda, П - hamma baxtsiz hodisaga uchraganlar tomonidan yo'qotilgan ish 
kunlari soni;
Р - shu darvda baxtsiz hodisaga uchraganlar soni. 
Shuni aytib o'tish kerakki, bu ko'rsatkich haqiqiy og'ir jaroxatlanish belgilarini 
ko'rsata olmaydi, chunki uning tarkibiga nogironlik va o'lim bilan tugagan baxtsiz 
hodisalar kiritilmagan, ular alohida hisobga olinadi. 
Statistika usulini ikkiga bo'lib qarash qabul qilingan: bular guruh va topografik 
usullardir. 
Guruh usuli. Statistik usulining tarkibiy qismi hisoblanadi va baxtsiz 
hodisalarning bir xil sharoitlarda va ayrim belgilari bilan (masalan vaqti va sodir 
bo'lgan joyi, baxtsiz hodisaning xususiyatini va h.q.) guruh holida takrorlanishini 
aniqlash imkoniyatini beradi. 
Topografik usul. Bu usul ham guruh usulining ko'rinishlaridan biri bo'lib, 
qo'yidagi hollarda qo'llaniladi: guruh usulida keltirilgan baxtsiz hodisalar haqidagi 
ma'lumotlarni har xil shartli belgilar bilan belgilab (masalan, N-1), ish 
uchastkalarining rejasida baxtsiz xodisa yuz bergan joylarga qo'yib chiqiladi. Bu 
usulda ma'lum ish uchastkalarida baxtsiz hodisalarning takrorlanishi haqida 
ko'rgazmali ma'lumot olinadi. 
Har qanday statistik tekrish kabi, bu usul bilan baxtsiz hodisalarni tahlil qilishda 
ham olingan material, asosan baxtsiz hodisa haqida tuzilgan N-1 formadagi AKT har 
tomonlama o'rganiladi. Aktda baxtsiz hodisa yuz bergan joy, jarohatlanish tavsifi, 
og'irlik darajasi, voqea sutkaning qaysi vaqtida yuz berganligi haqidagi ma'lumotlar 
aks etadi. 
2. Monografik usul. Bu usulning mohiyati shundaki, baxtsiz hodisa yuz bergan 
ayrim tsex, uchastka yoki ishlab chiqarish xonasi chuqur va har tomonlama o'rganiladi. 
Asosiy diqqat-e'tibor texnologik jarayonlarning cheklanishi, ayrim ish usullari, ishlab 
chiqarishning xavfli lahzalari va sanitariyasi-gigienik mehnat sharoitiga qaratilishi 
kerak. Bu usulda korxonalarda ro'y bergan baxtsiz hodisalar, avariyalar va kasb 
kasalliklarining sabablari aniqlanadi va o'rganiladi. 
Xuddi shunday tahlillar turdosh korxonalar bo'yicha ham o'tkaziladi. 
Monografik usul ishlab chiqarish sharoitida kelib chiqishi mumkin bo'lgan 
potentsial baxtsiz hodisalarni aniqlash imkoniyatini beradi. Shuningdek qurilayotgan 
yoki loyihalanayotgan turdosh korxonalarda shunga o'xshash baxtsiz hodisalarning 
kelib chiqmasligini ta'minlashga harakat qilinadi. Bu usul xulosalari asosida 
loyilanayotgan sanoat korxonalarida texnologik jarayonlarni o'zgartirish va 
mukammallashtirish chora-tadbirlari ko'riladi.