Hayot faoliyati havfsizligi

4. Baxtsiz xodisalarni tahlil etish. 
Korxona ma'muriyati ishlab chiqarishda baxtsiz hodisalarni tekshirish va 
xisobga olish haqida Nizomga binoan mehnat faoliyatini yo'qotishga sabab bo'lgan har 
bir shikastlanish hollarini tekshirib chiqib, shu xaqida N-1 namuna bo'ycha 4 nusxada 
dalolatnoma tuziladi. Bosh muhandis dalolatnoma va ko'riladigan chora-tadbirlar 
rejasini tayyorlaydi. Baxtsiz hodisa sababini bartaraf qilish haqida buyro'q birinchi 
rahbar tomonidan tasdiqlanadi va uni bajarish uchun ma'sul kishi tayinlanadi, amalga 
oshirish muddati belgilanadi. 
Guruhiy, og'ir jaroxat va o'lim bilan tugagan shikastlanishlarda N-1 namunali 
dalolatnomani tuzish bilan bir vaqtda baxtsiz hodisalar maxsus jurnalga qayd qilib 
qo'yiladi. N-1 namunasi bo'ycha tuzilgan dalolatnomalarga asoslanib korxona 
ma'muriyati hisobot tayyorlaydi va yuqori tashkilotlarga yuboradi, bunda mehnat 
faoliyati faqat uch kundan ortiq yo'qotilgan hodisalarnigina inobatga olinadi. N-1 
namunali dalolatnomalar idora arxivida 45 yil saqlanishi kerak. 
Baxtsiz hodisani o'z vaqtida, to'g'ri o'rganish va hisobga olish, uning sabablarini 
puxta tahlil qilish hamda bunday xodisalar takrormasligi uchun butun javobgarlik 
hodisa sodir bo'lgan idoraning birinchi rahbari zimmasiga yuklanadi. Hisobotlar ishi 
sanoat tarmoqlarida, xalq xo'jaligidagi ishlab chiqarish va transportda ro'y bergan 
shikastlanishlar dinamikasini baholash va unga qarshi kurash yo'llarini belgilashga 
imkon beradi. Shikastlanish ishlash qobiliyati yo'qotilgan yoki yo'qotilmaganligidan 
qat'iy nazar har bir hodisani to'la hisobga olish uchun tibbiyot shaxobchalari va 
sanitariya qismlarida ro'yxatga olib boriladi. Bu ma'lumotlarni tahlil etish N-1 namuna 
hisobotlari asosida aniqlanadi. 
Shikastlanishlarning tahlilini mehnat gigienasi bo'ycha shifokor va uning 
yordamchisi mehnat xavfsizligi bo'limi hamda sog'lomlashtirish shaxobchasi tibbiyot-
sanitariya qismi shifokorlari bilan birgalikda olib boradi. Shikastlanishlarga qarshi 
tadbirlar ko'rish rejasi tahlil asosida tuziladi. 

---

Shikastlanishni har tomonlama to'lduruvchi belgilarini nazarga olgan holda tahlil 
qilish, unga qarshi kurashning samarador rejasini tuzishga imkon beradi. Bunday 
rejani mehnat gigienasi bo'ycha shifokor, mehnat muhofazasi muhandisi va tibbiyot-
sanitariya qismining shifokori birgalikda tuzib, uning muddatida bajarilishini 
nazoratga oladi. 
Shikastlanishning oldini olish ishini tashkil etishda signalizasiya yo'li bilan 
hisoblash va tahlil qilishning tezkor shakli mavjud bo'lib, bu juda qisqa muddat ichida 
(hafta, oy) o'tkaziladi. Unga qo'ydagi ma'lumotlar kiritiladi: 
1. tsex; 
2. asbob-uskunalar turkumi; 
3. vaqti. 
Shular asosida shikastlanish xavfi bo'lgan joylar aniqlanadi va uning sabablari 
bartaraf etiladi. 
Ishlab chiqarishda shikastlanish deb, korxona xududida bo'lgan davrda kishi 
tanasining biror a'zosi tasodifan shikatslanishi natijasida salomatligiga putur etishiga 
aytiladi. 
Baxtsiz hodisalar sodir bo'lishining oldini olish, asosan, ma'muriyat rahbarlari 
javobgarligida bo'lib, nazorat ishlari mehnat muhofazasi bo'limi zimmasida bo'ladi. 
Shikastlanishning sabablarini o'rganish, muhandis-texnik sohasiga tegishli masalalar, 
profilaktik chora-tadbirlarni ishlab chiqish va ishchilar salomatligini mustahkamlashga 
oid masalalarni hal etishda tibbiyot-sanitariya qismidagi shifokorlar ma'suldirlar. 
Shikastlanishlar turiga qarab: 
• mexaniq (yara toshishi, sinish); 
• termik (issiqlanish, kuyish, sovuq urish); 
• kimyoviy (kuyish, o'tkir zaharlanish); 
• elektr quvvatidan shikastlanishlarga bo'lanadi. 
Shikastlanish joyiga qarab oyoq va bosh shikastlanishi (ko'zdan boshqa), gavda, 
qo'l, ko'p joylarning shikastlanishiga bo'linadi. 
Shikastlanish og'ir-engilligiga ko'ra mehnat qobiliyati yo'qolmaydigan engil 
shikastlanishga, mehnat qobiliyati bir necha kunlab, xaftalab va xatto oylab 
yo'qotiladigan o'rtacha va og'ir shikastlanishlarga tafovut qilinadi. Shikastlanishning 
og'ir turi mehnat qilish qobiliyatini mutlaqo yo'qotishga sabab bo'lishi va nogironlikka 
olib kelishi mumkin. Guruh holida va o'limga olib boradigan turdagi shikastlanishlar 
alohida ko'riladi. 
Shikastlanishlar kelib chiqishining asosiy sabablari. Texnik jixozlarning 
nosozligi natijasida dastgohlarning to'xtab qolishi, tasmalarning uzilib ketishi va shu 
kabi hodisalar shikastlanishga olib keladi. Bunga ularning o'z vaqtida ehtiyot 
yuzasidan ta'mir qilinmaganligi, uzliksiz ishlashi natijasida ayrim qismlarning ishdan 
chiqishi sabab bo'lishi mumkin. Shunday xodisalar ro'y bermasligi uchun mehnat 
xavfsizligi bo'ycha javobgar shaxslarning doimiy nazorati talab etiladi. 
Texnologik jarayonning buzilish natijasida termik, kimyoviy jarohatlanish va 
o'tkir zaharlanishlar yuzaga keladi. Buning oldini olish uchun reja asosida 
ishchilarning bilimini o'z vaqtida tekshirib turish va yo'riqlov o'tkazib turish katta 
ahamiyatga egadir. Qul kuchi bilan boshqariladigan ishlar, transportlarga yuk ortish va 

---

tushirish jarayonlarining etarli darajada mexanizasiyalashtirilmaganligi mehnat 
sharoitini yaxshi tashkil qilinmaganligini bildiradi. 
Ishlab chiqarish hajmiga nisbatan ish korxonalarining kichiklik qilib qolishi, 
tayyor mahsulotlarni saqlash xonaning sharoiti qoniqarli bo'lmasligi , mahsulotni 
tayyorlov joylaridan o'z vaqtida olib ketilmasligi, yo'llarining tor bo'lishi shikastlanish 
xavfining ortishiga sabab bo'ladi. 
Korxonalarda sanitariya holati qoniqarsiz bo'lishining asosiy sabablariga xonalar 
sathining sirpanchiqligi va tekis bo'lmasligi, korxona hovlisidagi yo'lakning o'ydum-
chuqurligi, yoritish qurilmalari quvvatining kamligi, deraza oynalarning chang bosib 
ketishi, chang va gazlar miqdorining me'yoridan ortiq bo'lishi natijasida diqqat-
e'tiborining kuchayishi, shovqin bosimining yuqori bo'lishini misol qilib keltirish 
mumkin. Shikastlanishning ko'p uchraydigan sabablaridan biri ishchilarning toliqib 
qolishidir, chunki bunda ishga diqqat-e'tibor pasayibgina qolmay, balki ishchilardagi 
harakat yo'nalishi ham buziladi. Bunday hollarda shikastlanish mehnat kuning so'nggi 
soatlarida yoki rejada ko'rsatilgandan ortiqroq mehnat qilish natijasida yuz beradi. 
Binobarin, ishlab chiqarish sharoitini sog'lomlashtirish va ishchilarning toliqib 
qolmasliklariga sharoit yaratish, faqat kasbga aloqador kasalliklarning emas, balki 
shikastlanishning ham oldini oladi.