Ha'z qq tili. Leksikologiya

ar-namıs ha`m t.b. Mısalı: Al Ka`ramatdiyn bolsa, azap-aqıret ko`rgen adamday, 
mun`ayıp to`men qarap turdı. Bir-birine bolg`an ıqlas-intası muhabbattın` 
qushag`ında terbendi (J.Aymurzaev). 
Jup so`zlerdin` komponentleri o`z-ara sinonim bolıp kelgende, olar birinin` 
ma`nisin biri ku`sheytip, jıynaqlaw ma`nisine iye boladı ha`m «jup so`zlerdin` jeke 
komponentlerinin` ma`nisine qarag`anda anag`urlım ken` ma`niberedi». Bunday 
jup so`zler ha`zirgi qaraqalpaq tilinde aktiv qollanıladı. 
Ha`r qanday jup so`z belgili bir ma`nisti bildiretug`ın bolg`anlıqtan jup so`z 
benen jup so`z o`z-ara sinonim boladı. Mısalı: Saw-salamat ha`m aman-esen, 
qatar-qurbı ha`m jora-joldas, sın-sımbat ha`m tu`r-tu`s t.b. Mısalı: 
1) Sag`-salamat barsam elge, gu`z o`tip, jaz, ba`ha`rine, 
Ko`rma`na`m qaytım bul jurttı, barsam Xorezm sha`ha`rine 
(A`jiniyaz). 
Aman-esen Qaraqalpaqtı, 
Ko`rer ku`nler bolar ma eken 

---

(Ku`nxoja). 
2) Qatar-qurbı yadqa tu`sti, na`yleyin 
(Omar). 
5) Sinonimler frazeologiyalıq dizbekler arasında da bolıwı mu`mkin. Bul 
jag`dayda eki dizbektin` semantikalıq ma`nisi bir-birine ku`ta` jaqın kelip, bir 
ma`nini bildiredi. Mısalı: «Awzının` sarısı ketpegen» ha`m «ana su`ti awzınan 
ketpegen» dizbekleri «ele jas» degen bir ma`nini bildirip, o`z-ara sinonim bolıp tur. 
Sonday-aq «qas penen ko`zdin` arasında», «ko`zdi ashıp jumg`ansha» degen so`z 
dizbekleri o`z-ara sinonimles bolıp, «tez», «jıldam» degen ma`nilerdi bildiredi. 
Mısalı: 
Ko`se paxtalardı qas penen ko`zdin` arasında g`abır-g`ubır qanarg`a tıqtı
(O`.Xojaniyazov). Eki qasqır quyrıg`ın qısıp, ko`zdi ashıp jumg`ansha, qarasın 
ko`rsetpey, ko`zden g`ayıp boldı (A.Da`ribaev). Senin` jigitlerin` qurı qol, eki qolı 
murnına sug`ıp kiyatır (Q.Irmanov). 
IV. 
Sinonimlerdi u`yrenip, bilip, sinonimlik qatardan kerekli so`zdi durıs tan`lap 
alıw-tildin` ko`rkemligin arttırıp, pikirdi anıq ha`m tolıg`ıraq etip so`ylewge 
mu`mkinshilik beredi. Bir ret aytılg`an so`z sinonimsiz qaytala berse, pikir anıq 
ko`rsetilmey tu`siniksiz boladı ha`m bir so`zdin` orınsız ta`kirarlana beriwi 
qulaqqa jag`ımsız bolıp esitiledi. Mısallar: Qasqırdan birden seskengen Ra`wshan 
shaltlıq penen qasqırg`a umtıldı (J.Aymurzaev). Biraq tawday tolqınlar tawday 
oynaqlap kelip, jag`ag`a urg`anın qoymay tur (A`.Ta`jimuratov). 
Bul ga`plerde bir so`z orınsız eki ret qaytalanıp tur, egerde olardın` birewin 
sinonim so`z benen yamasa almasıq penen awmastırg`anda aytılg`an pikir biraz 
tu`siniklirek ha`m ko`rkemirek bolar edi. 
Sinonimler bizdi tildin` «jarlılıg`ınan» qutqaradı. Sonın` ushın so`z 
sheberleri – jazıwshılar sinonimlerdi orınlı qollanıp, shıg`armanın` tilinin` 
ko`rkemligin arttıradı. Mısalı: Bul jerde eski japlar, go`ne tamlar, jıralar