Ha'z qq tili. Leksikologiya

Jen`il-an`sat, on`ay, antonimi – «qıyın», 
Jen`il-ushqalaq: antonimi – salmaqlı, t.b. 
Qarama-qarsı ma`nileri anıq ko`riniwi ushın antonim so`zlerdin` bir so`z 
shaqabınan bolg`anı durıs. So`z shaqaplarının` ba`rinen antonimler birdey jasala 
bermeydi. Olar ko`binese belgini, sapanı ha`m ha`reketti bildiriwshi so`z 
shaqaplarında, yag`nıy kelbetlik, ra`wish ha`m feyil so`zlerde ushırasadı. 
a) Kelbetliklerden: 
Jaman joldas nayzasına ildirer, 
Jaqsı joldas adamgerlik bildirer 
(Berdaq). 
Birewler bay, birew jarlı, (Berdaq). 
b) ra`wishlerden: Onın` keshe g`ana meni jer betinen sıpırıp taslag`ısı kelip 
edi g`oy. Al bu`gin qayırxom bolıp shıg`a keldi (O`.Ayjanov). 
Erte turıp, kesh jatıp, 
Kirin juwar baylardın` 
(N.Da`wqaraev). 
v) feyillerden: Tiri qalsan` – elge kelesen`, o`lsen` – dushpanın` menen 
ayqasıp, kegin`di alıp ketesen` (K.Sultanov). 
At shapqanın sarkop eldin` dalası, 
A`jelge bolmaydı bende sharası, 
Barısım aman da, kelisim gu`man, 
Xosh qalın`ız, sarkop qalası 
(«Qırq qız»). 
Ashqa berdi, baydan aldı (Ayapbergen). 
Anadan bir tuwılmaq, bir o`lmek bar 
(A`.Shamuratov). 
Antonimler basqa so`z shaqaplarınan da bola beredi. Mısalı: O`lim – 
dushpan, o`mir-dos (M.Da`ribaev). Bu`gin jerdin` u`sti, erten` astı bar 
(«Qanshayım».) 
Antonimler o`zlerinin` leksika-grammatikalıq ma`nileri boyınsha ha`r qıylı 
tu`sinikti bildirip keliwi mu`mkin: 
1) Ta`biyat qubılısları: Jazda salqın, qısta ıssı o`jire ta`rizli jay boladı 
(J.Aymurzaev). Bul waqıt ku`n ku`ta` suwıq ta emes, jan ku`yinerlik ıssı da emes, 
jang`a jaylı salqın waqıt (M.Da`ribaev). 
2) ?aqıt, mezgil, ma`wsim: Bu`gin tınıg`ıp alg`an adamnın`, erten` harımay 
iske kirisetug`ının ol jaqsı biledi (O`.Ayjanov). Erte turıp, kesh jatıwg`a u`yrengen 
xalıq bu`gin ku`ndegiden de erte turdı (J.Aymurzaev). Biraq bıyıl kerek bolg`an 
paxta jarın da kerek (O`.Xojaniyazov). 
3) Ken`islikti, ta`repti, orındı bildiredi: