Ha’zirgi ku’nde kishi biznes ha’m isbilermenlikti rawajlandırıw elimizde

3. Tovar sawdasının’ ha’reketi 
 
Marketingnin’ en’ a’hmiyetli ha’m ajıralmas bo’legi bul o’nimdi satıw ha’m 
bo’listiriw bolıp esaplanadı. Bul jerde islep shıg’arılg’an o’nimdi tutınıwshıg’a 
jetkiziw ma’selesi sheshiledi. Da’lda’lshı firmalar o’zlerinin’ baylanısları, 
ta’jiriybesine tayanıp islep shıg’arıwshı ka’rxanalarg’a ko’p na’rselerdi usınıs etedi. 
Sol sebepli ko’pshilik ka’rxanalar o’z tovarların bazarg’a da’lda’lshılar arqalı usınıs 
etedi. Bo’listiriw jolı tovardın’ islep shıg’arıwdan tutınıwshıg’a qarap ha’reket 
etetug’ın jolı. Bo’listiriw jolı to’mendegi wazıypalardı orınlaydı: tovar ha’m 
xızmetlerdi bir orınnan basqa jerge ko’shiriw; tovar ha’m xızmetke yamasa onnan 
paydalanıw ushın mu’lk iyesi huquqın beriw; tovarlar buyırtpasın, qa’wip-qa’terdi 
o’z moynına alıw; ushırasıw ha’m so’ylesiwler alıp barıw; bazar mag’lıwmatların 
tallaw. 
Bo’listiriw kanalının’ to’mendegi basqıshları bar:
1. Nol basqıshlı kanal 

ka’rxana islep shıg’arg’an tovarlardı tutınıwshıg’a 
tuwrıdan-tuwrı o’zlerinin’ firma du’ka’nları arqalı jetkizedi ha’m t.b. 
2. Bir basqıshlı kanal – islep shıg’arıwshı ka’rxana, da’lda’lshı ha’m tutınıwshı 
bolg’an kanal. 
3. Eki basqıshlı kanal – islep shıg’arıwshı ka’rxana, eki da’lda’lshı (ko’tere 
ha’m usaqlap satıwshılar) ha’m tutınıwshılardan ibarat bolg’an kanal. 
4. U’sh basqıshlı kanal – islep shıg’arıwshı, u’sh da’lda’lshı (ko’tere ha’m 
usaqlap satıwshılar arasındag’ı mayda ko’tere satıwshılar) ha’m tutınıwshılardan 
ibarat kanal. 

---

40 
Basqıshları ko’p bolg’an kanallar islep shıg’arıwshı ushın olardı qadag’alaw 
imka’niyatların to’menletedi. Keyingi waqıtları bo’listiriw kanalları arasındag’ı 
kelispewshiliklerdin’ aldın alıw ushın vertikal marketing sisteması (VMS) payda 
boldı. VMS sha’rtnama qatnasıqları menen baylanısqan erkin firmalardı o’z ishine 
aladı. Da’lda’lshılar orınlaytug’ın wazıypa ha’m xızmetler og’ada ko’p bolıp 
olardın’ qatarına to’mendegilerdi kirgiziw mu’mkin: satıwda sho’lkemlestiriw 
jumısların orınlaw; transportirovka, ju’kti qamsızlandırıw; sawda ha’reketlerin 
qarjılandırıw; satıwdan keyingi texnikalıq xızmet ko’rsetiw; bazar haqqında 
mag’lıwmat toplaw ha’m onı usınıw, tanıstırıw.