Hazirlayanlar
Ermenilerin Osmanlı İmparatorluğu İçindeki Durumları
Download 3.23 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- XIX. Yüzyılda Ermeni Nüfusu
- Şehir Toplam nüfus Ermeni nüfus
- Erzurum vilâyeti nüfusu: Sancaklar Müslüman erkek nüfus Hıristiyan erkek nüfus
- Meclis-i Mebusan Seçimleri
- Meclis-i Mebusan’ın Açılması Birinci Devre
- Seçildiği vilâyet Müslüman Gayrimüslim Ermeni mebus
- Meclis-i Mebusan’ın I. dönemi
- Mebus adı Seçildiği vilâyet Konuşma sayısı
|
Ermenilerin Osmanlı İmparatorluğu İçindeki Durumları Ermeni Kilisesinin Gelişim Süreci Tanzimat süreciyle başlayan gelişmeler tüm Osmanlı halkının oldu- ğu kadar özellikle de gayrimüslimlerin seslerini duyurmaları ve yönetime aktif katılmalarını sağlamıştır. Bu durumdan en çok yararlananlar yabancı devletlerin de desteğiyle gayrimüslimler olmuştur 17 14 Tuna vilâyeti, Ruscuk, Vidin. Niş, Tulca, Sofya, Tırnova’yı içine alıyordu ki hemen hemen bugünkü Bulgaristan’a tekabül etmektedir. Ortaylı, Tanzimat Devri…, s.58. 15 Düstür, Birinci Tertip, 1. Cilt, İstanbul, Matbaa-i Amire, 1289, s.635-651. 16 Bu nizamnamenin dışında kalan yerler de vardı. Bunlar; Lübnan, Mısır, Bosna, Girit adası, Hicaz, Yemen ve İstanbul. Karal, a.g.e., s.156-158; Seyitdanlıoğlu, Yerel Yönetim Metinle- ri III, Tuna Vilâyeti Nizamnamesi”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 2, Mart 1996, s.89-90. 17 Gülnihal Bozkurt, Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914), TTK Yayınları, Ankara 1989, s.70.
243 Öğr. Gör. Dr. Ahmet OĞUZ niler de devletin bu açılımından büyük ölçüde faydalanmış, iç yapılarını düzenlemiş ve Ermeni milleti olarak devlet içerisinde yerlerini almıştır. Bu aşamaya ulaşılmasında Ermeni Kilisesi’nin özerk bir yapıya ka- vuşturulması önemli bir rol oynar. Şöyle ki, II. Mahmut dönemindeki ge- lişmelerden Ermeniler de nasibini aldı. Katolik Ermeniler Fransız elçisinin de araya girmesiyle Ermeni Katolikliği bir topluluk olarak tanındı 18 . 1847
tarihinden beri patriğin biri dinî, diğeri dünyevi iki konseye sahip olması esası getirilmişti. Konseyin üyeleri de seçimle iş başına gelecekti 19 . Pat-
rik yeni bir nizamname hazırladı ve uzun uğraşlardan sonra, Âli Paşa bu nizamnameyi kabul etti 20 . Yönetim içinde yönetim denilecek kadar geniş yetkiler veren bu nizamname ile Patrik, yönetimi Ermeni asilzadeleriyle paylaşmış oluyordu. Ermeni patriği Osmanlı idaresinde muhtar bir yöne- tim düşünüyor, Rusya’ya bağlanmak istemiyordu. İstanbul’da bütün bun- lar olurken Anadolu sakindi 21 . Bu nizamnameden sonra da Ermenilerin haklarını genişletecek daha başka nizamnameler de yayımlandı 22 . Bunda Ermeni patriğinin asıl amacı, kilisenin bağımsızlığı ile beraber, muhtar bir Ermeni toplumu yaratarak kendi konumunu güçlendirmekti 23 .
İmparatorluk içerisinde Ermeniler dağınık bir durumdaydı. Devletin iskân konusunda gayrimüslimlere her hangi bir kısıtlama uygulamamasının da bunda etkisi olmalıdır. Dolayısıyla Ermeniler de her hangi bir bölgede çoğunluğa sahip olmamıştır. Daha açık bir deyimle işlerine gelen yerlerde hayatlarını devam ettirmişlerdir. Milliyetçilik hareketleri ve dış güçlerin oyunlarına gelen ve Rus Çarı’nın Ermenilere daha çok menfaat sağlaya- cağını düşünen bir kısım Ermeniler, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra, Rusya’ya göç etmiştir 24 . Bu sınırlı hareketliliğe rağmen anılan ta- 18 Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul 1987, s.151. Ermeni Kilisesi’nin önceki dönemleri için bkz. Abdurrahman Küçük, Ermeni Kilisesi ve Türkler, Ocak Yayını, Ankara 1997. 19 Ki Young Lee, Ermeni Sorununun Doğuşu, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara 1998, s.28. 20 Bozkurt, a.g.e., s.101. 21 Lee, a.g.e., s.30. 22 Murat Bebiroğlu, Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Ermeni Nizamnameleri, İstanbul 2003, s.48.
23 Davut Kılıç, “İstanbul Ermeni Patrikhanesi’nin Bağımsızlık Hareketlerine Yönelişi (1850- 1896), Osmanlıdan Günümüze Ermeni Sorunu, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2001, s.145. 24 Justin McCarty, Carolyn McCarty, Turks and Armenians, A Manual on the Armenian Qu- estion, Washington DC 1989, s.23. 244 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER rihlerde nüfus hareketliliği olmamıştır. Türkler arasına serpilen Ermeniler, pek çok kaynağın ve Ermenilerle Türklerin ortak yaşadığı halkın hatırat- larda ifade ettiğine göre de Türkler gibi yaşamaya başlamıştır. Ne zamanki Batılı devletlerin gayrimüslim Osmanlı halkını menfaatleri doğrultusunda kullanmaya başlamalarıyla mevcut düzen sarsılmıştır. Ermeniler de bu ge- lişmelere alet olmuştur. Tabii ki burada söz konusu olan bütün bir Ermeni milleti değildir. Bırakın XIX. yüzyılı, XX. yüzyıl başlarında dahi Ermeni- leri sağ duyuya çağıran Ermeni aydınları mevcuttur. Bunlar mevcut düze- nin kıymetinin iyi bilinmesi gereğini değişik vesilelerle dile getirmiştir. Bu ve benzer tavırların uzun vadede Ermeni milletinin menfaatlerine hizmet etmeyeceğini yazmışlardır 25 . Gerçekten de durum bu vaziyete gelmiştir. XIX. yüzyılın ikinci yarısında Ermeni nüfus ile Ermeni mebusların seçim bölgeleri, Ermenilerin nerelerde yaşadıklarının da bir göstergesidir. Özellikle bugün nüfus konusu Ermeni sorununun temelini teşkil ettiğinden bugün de söz konusu altı vilâyetin nüfus yapısına bakmayı konunun açık- lanması bakımından uygun bulduk. Meclis-i Mebusan’a seçilen Ermeni mebusların seçim bölgeleri ile bu vilâyetin nüfusları karşılaştırıldığında adı geçen bölgelerde Ermeni nüfusunun çoğunluk olmadığı görülecektir. Buna göre Ermeni nüfusunun çoğunluk olarak görüldüğü ve vilâyet-i sitte (altı vilâyet) olarak isimlendirilen Doğu Anadolu bölgemizde durum şu şekildedir 26 .
Toplam nüfus Ermeni nüfus Sivas
1 086 015 170 433
Mamuretü’l- Aziz 578 814
69 718 Erzurum
645 702 134 967
Bitlis 398 625
131 290 Diyarbakır 471 462 79 129
(Berlin Anlaşması’nın 61. maddesinin uygulandığı 6 vilâyet) 25 “Paris’ten Mektup”, Osmanlı, I. Kanunusani 1901, No: 99, s.6. 26 Stephanos Yerasimos, “XVIII ve XIX. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda Azınlıkların Rolü ve Genel Evrimi”, 1856-1923 Emperyalizmin Kıskacında Türkler-Ermeniler-Kürtler, Yazıcı Basım Yayını, İzmir 2002, s.62
245 Öğr. Gör. Dr. Ahmet OĞUZ Osmanlı kayıtları da bölgenin nüfusunu şu şekilde vermektedir: Hıristiyan nüfus 320 770 Müslüman nüfus 949 388 Yezidîler 2 216 Gerek Erzurum gerek Van vilâyeti kıyaslandığında o dönemde yayım- lanan Osmanlı sâlnameleriyle de uygunluk gösterdiği görülmektedir. Erzurum vilâyeti nüfusu: Sancaklar Müslüman erkek nüfus Hıristiyan erkek nüfus Erzurum sancağı 86 904 29 687
Van sancağı 41 722
39 898 Kars sancağı 19 070 2 474
Bayazıt sancağı 23 225
5 505 Çıldır sancağı 43 064 1 875
Muş sancağı 47 765
29 104 Erzincan sancağı 52 251 11 866
Toplam 226 101
120 329 Bu rakamlara göre bütün Hıristiyanların toplam nüfus içindeki oranı % 43.7, Müslümanların ise % 65.3’tür. Hıristiyan nüfustan Nasturîler ve Rumlar düşüldüğünde Ermenilerin nüfusu % 25’e kadar düşer. Bu itibarla 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı’ndan önce Fransız ve Osmanlı kaynakları- nın Ermeni nüfusuyla ilgili aynı oranı verdiği görülmektedir 27 .
mebusların konuşma gündemlerinde de Ermeni nüfusun bölgede azınlık olduğu onlar tarafından da kabul edilmektedir. Üstelik bu konuşmaların, daha Ermeni sorununun ortaya çıkmadığı dönemde yapılmış olması ayrıca 27 Bayram Kodaman, Fransız Arşiv Vesikalarına Göre Erzurum-Van-Sivas Vilâyetlerinde Er- meni Nüfusu”, Ermeni Araştırmaları Birinci Türkiye Kongresi Bildirileri, ASAM Yayını, Ankara 1994, s.175. Ayrıca Ermeni nüfusu hakkında şu kaynaklara da bakılabilir: Nejat Göyünç, Osmanlı İdaresinde Ermeniler, İstanbul 1983, s.40; Justin McChart, Müslümanlar ve Azınlıklar, Çeviren Bilge Umar, İnkılâp Yayını, Ankara 1998, s.45 vd.; Kâmran Gürün, Ermeni Dosyası, Remzi Kitabevi, İstanbul 2005, s.124-149.
246 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER dikkat çekicidir. Osmanlı seçim sistemi zaten azınlıkların da seçilme ve temsil ilkesini esas aldığından Ermenilerin yaşadıkları bölge ve nüfus ço- ğunlukları hakkında yüzeysel bir bilgi verecektir.
Osmanlı İmparatorluğu’nda Meclis-i Mebusan seçimlerine gelmeden önce, hem merkezde hem de taşrada değişik vesilelerle seçimler yapıl- mıştır
28 . İsyanlar dolayısıyla 1832 tarihinde Sisam adasında yapılan se- çimleri 29
seçimleri takip etti 30 . Vilâyet Nizamnamesi 7 Kasım 1864 tarihinde yürür- lüğe girdi. Tuna vilâyeti, Halep, Edirne, Trablus ve Bosna’da uygulandı ve ardından Ocak 1871’de genişletildi. Artık devlet her geçen gün yeni bir duruma uyum sağlamak durumundaydı 31 . Böylece taşranın yönetime katılması ve seçim unsurunun girişi aşama aşama tüm memlekete yayıydı. Bu sayede hem Müslümanlar hem de gayrimüslimler devlet yönetiminde taşradan başlayarak etkin olmaya başladı 32 . Osmanlı İmparatorluğu’nda yerel yönetimin aşamalarından birisi de belediyedir. Bu aynı zamanda yönetimin halka doğru yayılışının aşama- larından da birisidir. Meclis-i Âlî-i Tanzimat’ın kararıyla 16 Ağustos 1854 tarihinde İhtisap Nezareti lağvedilerek İstanbul’da yeni bir yapılanmaya gidildi
33 . Zira, Kırım Savaşı’na katılan devletler Müslim-gayrimüslim eşit- liğinin sağlanmasını istemişlerdi. Belli kriterleri içeren bu yeni sistemin temelinde seçim ve gayrimüslimlerin yönetime katılma süreci vardı. Bütün bu gelişmelerin bürokratik uzantısı 23 Aralık 1876 tarih- li Kanun-ı Esasî’nin amir hükmü gereğince açılan Osmanlı Meclis-i Mebusan’ıdır 34 . Buna göre adı geçen meclise 120 mebus seçilecekti. Pa- 28 Taşra meclislerinde yapılan uyguyalar hakkında bkz. Düstür, Birinci Tertip, 1. Cilt, Mat- baa-i Amire, İstanbul 1289, s.486. 29 Ortaylı, Tanzimat Devrinde…, s.68. 30 İmar meclisleri için şu eserlere bkz. Musa Çadırcı, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentle- rinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK Yayını, Ankara 1997, s.199; Seyitdanlıoğlu, “Yerel Yönetim Metinleri III, s.67-81; Akyıldız, a.g.e., s.194. 31 Ortaylı, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Hil Yayını, İstanbul 1995, s.133. 32 Ancak seçime katılmanın ön koşulu vardı. Buna göre devlete doğrudan vergi verenlerden vilâyetlerde beş yüz kuruş, kazalarda ise yüz elli kuruş vergi verenler seçimlere katılabilir- di. İhsan Güneş, Türk Parlamento Tarihi IV. Dönem, C.I-II, TBMM Yayını, Ankara 1996, s.43. 33 Ortaylı, Tanzimat Devrinde…, s.133. 34 Takvim-i Vekayi, 19 Mart 1877, Pazartesi. 247 Öğr. Gör. Dr. Ahmet OĞUZ dişah, Mısır ve Tunus’tan beşer mebus seçilmesini de isteyerek listeye ek yapmıştır. İstanbul’dan beş Müslüman ve beş gayrimüslim seçilmesi için ayrı bir seçim kanunu yapılmıştır 35 . Taşrada ise idare meclisi üyelerinin seçilmesi yoluna gidilerek 36 kısa sürede meclisin açılması sağlanmıştır. Bunun için 7 maddelik geçici bir beyanname hazırlandı 37 . Mebuslar bu talimatlara göre seçilerek meclise geldi. Yapılan bu seçimde, Müslim-gayrimüslim nüfus oranına göre ilginç sonuçlar ortaya çıkarmıştır. Örneğin, Anadolu’da 162 148 erkek nüfusa bir mebus düşerken, Afrika’da bu oran 505 000 nüfusa çıkmaktadır. Buna kar- şın Rumeli tarafında sayı azalmakta 82 882’ye düşmektedir. Dinî yönden bakıldığında ise Müslümanlar aleyhine bir dengesizlik görülmektedir. 133 367 Müslüman bir mebus seçerken, 107 557 Hıristiyan bir mebus, 18 750 Yahudi nüfus ise yine bir mebus seçiyordu 38 . Her dinî grup kendi dindaş- larına oy vermek zorunda değildi. Edirne örneğinde olduğu gibi Ermeni Rupen Efendi, Müslümanların oylarıyla seçildiğini ifade etmektedir 39 . Her
bölgeden seçilen mebus sayısı o bölgenin nüfus dağılımını göstermiyordu. Yahudi nüfusta olduğu gibi. Buradaki amaç, Osmanlı halkının mecliste temsil edilmesini sağlamaktı. Osmanlı Meclis-i Mebusan’ı yukarıda belirtilen seçim usûlü ile mey- dana gelmiş ve aşağıda görüleceği üzere Ermeniler de diğer gayrimüslim milletlere oranla en yüksek ölçüde temsil edilmişlerdir. Meclis-i Mebusan’ın Açılması Birinci Devre Kanun-i Esasî’nin hazırlanması sırasında görev alan Ermeniler, her vilâyette 40 gayrimüslimlerle beraber meclise seçilerek görev almıştır. 35 Osman Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, 5. Cilt, İstanbul 1995, s.189; Takvim-i Vekayi, 24 Zilhicce 1293, Çarşamba. 36 Ahmet Oğuz, “1877-1878 Meşrutiyet Meclisinde Kastamonu Mebuslarının Faaliyetleri ve Ele Aldıkları Başlıca Konular”, İkinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri 18-20 Eylül 2003, Ankara 2005, s.30. 37 Sabah, 21 Teşrinevvel 1876, Perşembe. 38 Roderic Devereux, The First Ottoman Consititutional Period, J. Hopkins Pres, Baltimore 1963, s.141. 39 Hakkı Tarık Us, Meclis-i Mebusan (1877-1878) Zabıt Ceridesi I, Vakit Matbaası Yayını, İstanbul 1939, s.176. 40 Vilâyetler 1876 tarihli mülkî taksimata göre yapılmıştır. Karal, a.g.e., s.337-339.
248 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER Seçildiği vilâyet Müslüman Gayrimüslim Ermeni mebus Adana
2 1 Daniloğlu Milkon Efendi Ankara 2 1 Altıntop Mike Efendi Aydın
3 2 Agop Efendi Diyarbakır 2 1 Osep Kazazyan Efendi Edirne
4 4 Rupen Efendi Erzurum 2 2 Hamazasb Hallacyan Erzurum
- - Danyal Karaciyan Halep 3 1 Karaca Manok Efendi Hüdavendigâr 2 2
Dersaadet 5 5 Sebuh Maksutyan Efendi Dersaadet - -
Sivas 2 1 Agop Şahinyan Efendi Toplam
27 20 Birinci Meclis-i Mebusan’a seçilecek toplam 130 mebustan 50’sinin gayrimüslim olması kararlaştırılmıştı. Seçim sonunda ise şu tablo ortaya çıkmıştır: Meclis-i Mebusan’ın I. dönemi Türk
41 Yahudi
16 Ermeni
12 Arap
11 Boşnak
8 Rum
2 Sırp
1 Müslüman mebus 71 Gayrimüslim 49 Milliyeti belirlenemeyen 29 Toplam
120 249 Öğr. Gör. Dr. Ahmet OĞUZ Meclisin I. döneminde Ermeni mebusların oranının yaklaşık % 10 ol- duğu görülmektedir. Ermeni mebusların da tartışma gündemi Osmanlı İmparatorluğu’nun gündeminden ayrı olmadığı muhakkaktır. Ermeni mebuslar da diğer me- buslar gibi devletin her sorunuyla vatandaş olma bilinciyle ilgilenmişler, her mebus gibi zaman zaman kendi bölgeleriyle diğer bölgeleri kıyasla- mışlardır. Bu konuşmalar incelendiğinde hem gayrimüslim hem de Ermeni mebusların gayrimüslim teb’anın haklarını koruma ve geliştirme çabaları dışında devleti bölmek gibi kaygılarının olmadığını düşünmekteyiz. Birin- ci dönem meclis kayıtları içerisinde şuurlu bir şekilde Müslümanlara karşı bir gayrimüslim, ya da Ermeni milletinin millî kimliğine yönelik açık bir ifadenin bulunmadığı görülmektedir. Birinci dönemde seçilen 12 Ermeni mebus Osmanlı İmparatorluğu’nun her konudaki problemiyle doğrudan ilgilenmiş, ilgili konularda görüşlerini meclis kürsüsünden ifade etmiş- tir. Birinci dönemde yer alan 12 mebusun yaptıkları konuşma sayıları göz önüne alındığında bu durum aşağıdaki tabloda açıkça görülmektedir: Mebus adı Seçildiği vilâyet Konuşma sayısı Hudaverdi Ohannes Efendi İstanbul 29 Sebuh Efendi İstanbul 70 Manok Karaca Efendi Halep 65 Rupen Efendi Edirne 32 Danyal Efendi Erzurum 25 Hamazasb Efendi Erzurum 18 Osep Kazazyan Efendi Diyarbakır 3 Altıntop Mike Efendi Ankara 1 Şahinyan Agop Efendi Sivas 2 Bızdıkoğlu Kirko Efendi Adana - Agop Eferdi Aydın - Sahak Yavrumyan Efendi Hüdavendigâr - Toplam 245 Görüldüğü gibi Ermeni mebuslar Meclis-i Mebusan’ın açıldığı 6 Mart 1293/19 Mart 1877 tarihinde başlayan ve 16 Haziran 1293/28 Haziran
250 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER 1877 tarihine kadar süren elli altı oturumda 245 defa söz alarak meclisin gündemine dâhil olmuşlardır. Bu konuşmalarda ise şu konular özellikle dikkat çekmektedir:
habı kanunu görüşmeleri sırasında Müslüman ve gayrimüslim mebuslar arasında bir takım tartışmalar yaşanmıştır. Bunların en önemlileri her dinin mensubunun anılan bölgede sayıları az da olsa vilâyet ve kaza meclislerine girip girmeyeceği ve her dinin ruhanî reisinin yine vilâyet ve kaza meclis- lerine girip girmeyeceğidir. Bu tartışmaya bağlı olarak müftünün ruhanî reis mi yoksa devlet memuru mu olduğu tartışılmıştır. Meclis-i Mebusan’da vilâyet ve kaza meclislerine üye seçimi sırasında bu ve benzeri tartışmalar yaşanırken İntihab-ı Mebusan kanunu görüşme- leri sırasında ise Danyal Efendi’nin mebuslar için de Müslim-gayrimüs- lim tabiri kullanmasına diğer mebuslar şiddetle karşı çıkmışlar ve Danyal Efendi’nin meclis konuşmasını kesmişlerdir 41 .
rin de girmesini ister. İstanbul mebusu Sebuh Efendi ise, kaymakam kaza meclislerinde reis olmamalı, ahali tarafından müntehab bir reis olmalıdır. görüşündedir 42 . Danyal Efendi, müftünün de ruhanî reis olduğunu, diğer ruhanî reisler gibi değerlendirilmesini, hatta görüşlerinde ısrar ederek müf- tü orada fetva mı verecek diyerek sert bir ifade kullanır 43 . Vilâyet ve kaza meclislerine kaç yaşında aza seçileceğine dair yapı- lan konuşmalarda Halep mebusu Manok Efendi 21 yaşında olmasını ister. Gerekçesi de Halep civarında gençlerin 16-17 yaşlarında yurtlarından ay- rılarak para kazandıklarını 21 yaşına geldiklerinde ise çoktan aile babası olduklarını söyler. Avrupa’da daha geç yaşlarda insanların aile reisi oldu- ğunu, Avrupalı gençlerin okul bitirmelerinden dolayı hayata geç başladık- larını söyler 44 . Kanun-ı Esasî’’de seçilen her mebusun yalnız seçildiği bölgenin değil tüm halkın mebusu olduğu yazılıdır. Buna rağmen zaman zaman mebuslar kimi temsil ettiklerini tartışmıştır. Konya mebusu Simon Efendi Konya’da azınlık Rum ve Ermeniden başka millet olmayıp her ikisini de temsil etti- 41 Meclis-i Mebusan Zabıt Cerideleri (MMZC), 14 Mayıs 1877. 42 MMZC, 1 Nisan 1877. 43 MMZC, 12 Nisan 1877. 44 MMZC, 23 Nisan 1877. 251 Öğr. Gör. Dr. Ahmet OĞUZ ğini söyler. Manok Efendi de aynı oturumda yalnız Ermenileri değil tüm gayrimüslimleri temsil ettiğini söyler 45 .
millete dayalı konuşmalardan kaçınmaya çalışırlar. Osmanlı kimliğini üst kimlik olarak benimserler. Edirne mebusu Rupen Efendi, devletin okulları himayesi altına alacağını, o zaman evlâtlarımızın bir yerde eğitim görece- ğini ve bir efkâra hizmet edeceklerini söyler. Sebuh Efendi de bunu destek- ler ancak taşrada bunun zaman alacağını da ilâve eder 46 . İstanbul’dan beş Müslüman, beş gayrimüslim mebus seçimi konusunda yapılan tartışma- larda İstanbul mebusları Manok Efendi ve Vasilaki Efendi bu ve benzeri tartışmalara gerek olmadığı, Kanun-ı Esasî ve okullarda yapılacak karma eğitim sayesinde bundan yirmi sene sonra aramızda Müslim-gayrimüslim farkı kalmayacaktır görüşündedir 47 . Meclis-i Mebusan’ın en hararetli konuşmaları Rusya’nın Osmanlı İmparatorluğu’na savaş aştığı zaman yaşanır. Osmanlı İmparatorluğu’nun her türlü dil, din vb. özgürlükleri her topluma tanıdığı ve bu sayede kay- bolmadan bu zamana kadar geldiklerini ifade eden gayrimüslim mebuslar, Rusya’nın azınlıkları himaye etmek için savaş açmasını da kabul etmezler. Karadağ meselesi konuşulurken Vasilaki Efendi, devlet-i aliyyenin mezhep ve milliyetleri değil aynı zamanda milletlerin lisanlarını da himaye etti demesi üzerine Sebuh Efendi söz alarak sair devletlerde âyin serbest olma- dığı gibi lisan da serbestisi yoktu demektedir 48 . Manok Efendi, biz Ermeni ve Hıristiyan bulunmakla kat’a Rusya’nın himayesine muhtaç değiliz. Bu sözüm milletim ve alel-husus Halep vilâyeti dahilinde bulunan kaffe-i milel namına ilân ve neşr olunmasını isterim demektedir 49 . Rusya’nın savaş açması sonucu gayrimüslim mebuslar meclis oturu- munda hararetli tartışmalar yapmıştır. Bu konuşmaların ortak noktasını savaşa asker olarak değil ama para ve mal ile katılmak istekleri nokta- sında toplanmıştır. Nakkaş Efendi, kendisinin Marunî olduğunu söylediği konuşmasında Rusya’ya hitaben Acaba sizin memleketinizde bir Katolik
45 MMZC, 25 Nisan 1877. 46 MMZC, 7 Nisan 1877. 47 MMZC, 14 Nisan 1877. 48 MMZC, 28 Mart 1877. 49 MMZC, 25 Nisan 1877. 252 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER muamele görür. Bu zamana kadar silâh kullanmadım ama mal ile hizmet etmeye hazırım sözleri üzerine Sebuh Efendi silâhta kullanabileceklerini her türlü hizmeti yapabileceklerini söyler 50 .
tan savunması için Müslüman kardeşleriyle Ermenilerin bir olarak Ruslara karşı vatanı savunmak için Milliye Taburları teşkil ettiklerini bu haberi Meclise ve bütün dünyaya burudan duyurduğunu bildirir 51 . Download 3.23 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|