Hojamyrat Goçmyradow
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
Goçmyradow H~Türkmen halk döredijiligi-2010`Türkmen döwlet neşirýat gullugy
Aýdymlar
Türkmen halkynyň şahyrana döredijiliginiň iň köp ýaýran žanrlarynyň biri-de aýdymlardyr. Ýörite heň bilen aýdylýan goşgulara aýdym diýilýär. Her bir aýdymyň özüne mahsus heňi bolýar. Aýdym-bagşylara, hiňlenmek hemmelere degişlidir. Heňe laýyklykda aýdym sazly hem sazsyz aýdylyp bilner. Aýdym-halk döredijiliginiň sazly žanry. Ol milli özboluşlylygy orta çykarýar. Halkyň däp-dessuryndan, ruhy dünýäsinden, aň- düşünjesinden kemala gelýär. Möwç alýan duýgy (şatlyk, gamgyn) aýdym-sazyň üsti bilen berilýär. Türkmen aýdymlary gadymylygy bilen tapawutlanýar. Ene hüwdüsinden başlanýan aýdym ynsan döräli bäri onuň hemrasy, ýürek owazy, gamly gününde derdini egisýän, şatlykly gününe şatlyk goşýan gudratly sungatdyr. Türkmeniň geçmiş taryhynda ajaýyp aýdym-sazlary döreden, halka ýetiren bagşylaryň bolandygyny ylmy maglumatlar tassyklaýar. V11 asyrda bagşy Berbat Merwezi 360 mukamy, 30 sany saz toplumyny, 7 sany hem aýdym toplumyny döredipdir. Aýdymlary şirin owazly adamlar-bagşylar aýdýarlar. Bagşy aýdymyň sözlerini owaz-äheňde ýetirýärler. Taryhda şirin owazy bilen tapawutlanan bagşylar az bolmandyr. Bagşylar halkyň baý döredijiligini saklaýjylar, baýlaşdyrjylar hem-de ýaýradyjylardyr. Olar diňe bir aýdymlary däl, dessanlary-da ýerine ýetirýärler.Aýdym sungatynda tirmeçi hem-de dessançy bagşylar bolýarlar. Tirmeçi bagşylar türkmen şahyrlarynyň goşgularyndan, eposdyr dessanlardan dörän aýdymlary aýdýar. Halk aýdymlarynyň il içinde meşhurlygynyň, ýürekden söýlüp diňlenilýändiginiň sebäbi, goşgular sada we ýeňil, çeperçiligi, many-mazmun yzygiderliligi erkin bolup, gepleşik diline has ýakynlygydyr. Goşgular bogun ölçeginde düzülip, heňe, saza, aýdyma laýyk gelýär. Halk aýdymlarynyň esasy çeçmesi halk dessanlary, “Görogly” eposy, klassyk şahyrlarymyzyň goşgularydyr. Halk aýdymlaryna köp temalylyk mahsusdyr. Ýeke-täk temaly halk aýdymy ýok diýen ýalydyr. Halk aýdymlarynda gozgalýan meseleler-de dürli-dürlüdir. Olarda esasan Watan, agzybirlik, doganlyk-dostluk, mertlik-gahrymançylyk, ene-ata, il-gün hormaty, söýgi-muhabbet,ahlak-äht ýaly meseleler beýanyny tapýar. Ýöne welin söýgi-muhabbet halk aýdymlarynyň esasy bölegini tutýär. Halk dessanlaryndan, “Görogly” eposyndan, Mollanepesiň goşgularyndan alnan tirme aýdymlaryň ep-esli bölegi yşk-söýgi, wepalylyk hakyndadyr. Bu temadaky aýdymlarda gelin-gyzlaryň edep-ekramy, gözelligi wasp edilýär. Halk aýdymlary aýdylyş äheňi boýunça-da tapawutlanýar. Olar dürli-dürli heňlerde aýdylýar. Gadymyýetden gözbaş alyp gaýdýan nowaýydyr şirwan 18 perdeleri ýaly heňleriň sanawyna “sere perdeden”, “alty perdeden” gopan sazlary goşmak bolar. Türkmeniň geçmişde özboluşly aýdym-saz ýollary-da bar. Meşrep, daraýy, ylgar ýoly, ürgenç ýoly,tirme ýoly ýaly aýdym-saz ýollaryna “Görogly” eposyndaky aýdymlarda duş gelmek bolýar. “Göroglynyň” Stawropol nusgasynda şeýle ýollaryň 20=si bar. Türkmen aýdym-saz sungatynda gadymy ýomut-gökleň, salyr-saryk, ahal-teke, alili,damana, çowdur ýollary ulanylýar. Türkmen halk aýdymlarynyň käbiri taryhylygy bilenem tapawutlanýar. Bagşylar aýdymlarynda taryhda bolup geçen wakalary, aýry-aýry adamlary wasp edipdirler. XV111 asyrda ýaşan şahyr zenan”Akmeňli”, XX asyryň başynda gökleň türkmenlerinden bolan owadan, baý aýal “Akjagül” aýdymlarynda taryplanylýar. Amangeldi Gönübegiň “Ybraýym şadilli” sazy ýesir düşen türkmenleri boşatmak maksady bilen Ybraýym hana bagyşlap, “Gökdepe mukamy” hem Gökdepe söweşi hakynda döreden sazlarydyr. “Çykdym güller” sazy aýdym üçin döredilýär. Rowaýata görä, Aly bagşyny garyp görüp, onuň söýen gyzyny bermändirler. Bagşy Umsagülüň ýekeje oglunyň toýunda: Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling