Ñho‘lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi Òoshkent – 2010

so‘ng haligi labi kemtik yigit bexosdan taqimiga tepdi — Polvon

chalqancha qulab tushdi. O‘rnidan turmoqchi bo‘lib uringanida,

Sattorqul kelib, yelkasidan etigi bilan bosdi:

— Xatchaning talog‘ini aytasan! — dedi u. — Keyin, mayli,

tusagan yog‘ingga ketaber. Aytsang — bo‘shatamiz.

518

— Hozir bo‘shat, deya Polvon qaynisiga emas, labi kemtik

yigitga yuzlandi. — Bo‘shatib qo‘yib gaplash.

Polvonning o‘ziga bepisand qaragani Sattorqulga alam qildi:

— E, beshbattar bo‘lmaysanmi!.. — Etigining uchi bilan

Polvonni yuztuban ag‘darib tashladi va yag‘rini aralash qamchi

tortdi. O‘rmasi mayda ekan — badanni tig‘dek kuydirib o‘tdi.

Polvon  iyagini  zarang  yerga  tiragan  ko‘yi  qotib  yotaverdi.

Avvaliga og‘riqni sezib turdi, qamchi har tushganida eti ko‘pchib-

qabarib chiqayotganini ham bildi, lekin birpasdan so‘ng eti o‘lib,

quloqlariga qamchining havoni vizillatib chizayotgan tovushigina

qoldi.

Ishongisi  kelmadi.  Òinchgina  molini  haydab  ketayotib  edi,

yo‘lda Maxsum uchradi, taloqni olib ketmoqchi bo‘ldi, uni iziga

qaytarib, o‘zi keldi, mana, endi, manavi zarang yerda, tuyaquduq

yonida,  qo‘llari  bog‘liq,  qimir  etgani  imkoni  yo‘q,  yep  bilan

bitta...  Òush  ko‘ryapman,  deb  o‘yladi  u,  hammasini  tush

ko‘ryapman, seniyam tush ko‘ryapman, Sattorqul inim, podachining

tushi qursin, bir xil tushlarimda meni ilon chaqadi, tishi etigimdan

o‘tib boldirimga sanchiladi, dod deyman, dodlayman-u uyg‘oiib

ketaman,  seniyam  tush  ko‘ryapman,  Sattorqul  inim,  yaxshi

qilmading, inim, mayli, qattiqroq yur, toki men uyg‘onib ketay,

hammasi tush bo‘lib chiqsin, uyg‘onib, yonimda Xatcha bilan

Chamanni ko‘ray... Yolg‘izlik yomon, inim, sizlar uchov, men

bir o‘zimman... Sen ham harsillab qolding, charchading, inim,

mayli, qamchini labi kemtik jo‘rangga ber, u ham ursin, ayt,

qattiqroq ursin, o‘rmasi har sermab o‘tganida yag‘rinimdan parcha-

parcha et uzib olsin-u men uyg‘onib ketay, tushdan forig‘ bo‘lay,

yonimda Xatchani ko‘ray, tushimda bo‘lsayam uni uyga obketay,

mayli,  uraber,  inim,  yara-chaqa  bo‘lsa  bitib  ketar,  to‘xtama,

nega to‘xtading yoki menga rahming keldimi, inim?..

Chidab yotdi. Ingramadi. Bir mahal havo dim tortganini sezdi.

Dim, epkinsiz, quyuq. Yelkasidan chiqqan ter ko‘zyoshiday issiq...

Òermi  bu,  qon  emas-mi?..  Qið-qizil,  ko‘zyoshiday  jizillatadi,

sarg‘ish chakmonni bag‘ir tusiga bo‘yab boryapti...

519

Ko‘zlarini  yirib,  oldinda  bir  juft  toshtovon  etikni  ko‘rdi.

Ag‘darma ko‘n, choklari pishiq, jiyrilgan joyi yo‘q, faqat nag‘ali

yeyilibdi, qushning tiliday yupqa, bugun-erta uziladi...

Etiklar qimirladi. Polvon yotgan joyida bir-ikki silkinib tushdi.

Keyin etiklar yana manglay tarafiga o‘tdi. Polvon tag‘in ularga

tikildi,  biroq  etiklar  tutqich  bermadi,  soniya  sayin  kichrayib,

uzoqlashib  boraverardi.  Ko‘zlarini  yumarkan,  chuqur  tin  oldi,

iljaydi: etiklar qochdi, qochdi!..

...Sahar mahali kunbotar tarafda yilqi kishnadi. Sayxonlikdagi

yantoqlarni shitirlatib salqin shamol turdi. Polvon unga yuz tutdi

— uzoq, to sal tetik tortgunicha. So‘ng yilqi ovozi kelgan yoqqa

qarab o‘rmaladi.

Ko‘p sudraldi. Òizzalari, tirsaklari zirapchaga to‘ldi. Òaqirga

yetganida  qurigan  loy  qisir-qisir  sina  boshladi.  Bir  payt

barmoqlari  balchiqqa  tegdi.  Chanqoq  xuruj  qildi:  balchiqni

siqimlab og‘ziga solib shimidi. Suv chiqmadi hisob, tomog‘iga

tiqilib, nafasini qaytardi. Yana oldinga o‘rmaladi. Biror besh

daqiqa o‘tib, uzatgan qo‘li suvga tegdi. Polvon ikki-uch to‘lg‘onib

olg‘a jildi-yu betini suvga botirdi, so‘ng tirsaklariga tayanib, tili

bilan yalashga tutindi. Ko‘nglida g‘alati bir g‘urur uyg‘ondi,

o‘zining miskinligidan, manavi qora balchiqqa belanib yotganidan,

suvni kuchukka o‘xshab shaloplatib ichayotganidan shodlandi,

sovuq  tomchilarning  chanqoq  vujudi  bo‘ylab  bir  maromda

taralayotganiga quloq soldi...

Xadichani Sho‘rquduqdan berida, poda yotar joydan topdi.

Ustida o‘sha kir ko‘ylagi bilan gardi ro‘moli, etagida qo‘ng‘iz

kavlab  ketgan  besh-oltita  g‘ovak  tezak  (shuni  bahona  qilib

chiqqan), birov urpganmi, o‘zi yig‘laganmi, ko‘zlari qizargan...

Polvonni  avvaliga  tanimadi,  yo‘q,  tanidi-yu,  ko‘zlariga

ishonmadi, qo‘rqdi, qo‘li bilan yuzini pana qildi — qamchidan

to‘sganday.

— Òalog‘imni aytdingizmi? — deya sekin, xo‘rlanib, kelar

baloni daf etolmasligidan qo‘rqqandek so‘radi; ko‘zlari mo‘ltiradi,

etagidagi tezak yerga to‘kildi.

520

— Aytardim, Xatcha, — dedi Polvon. — Aytardim, lekin

endi bo‘lmaydi, ilojim yo‘q, aytsam — qo‘rqoqqa chiqaman.

Chidaysan endi, Xatcha...

Xadicha yig‘ladi. Ko‘zlarini artarkan, ro‘moli boshidan sirg‘alib

tushdi, sochlari yelkasiga yoyildi.

— Boraymi? — deb so‘radi. — Urmaysizmi?.. Polvonning

xo‘rligi keldi: seni urgan qo‘l sinmaydimi, Xatcha!..

Xadicha yaqinroq keldi, erining usti-boshiga chaplangan loy

va qonni artmoq bo‘lib qo‘l cho‘zdi, ammo botinmadi, yovuqlikning

o‘zi mahobatli bir devor misol ko‘z oldini to‘sdi — qo‘llarini

tortdi, ko‘ngliga yana qo‘rquv oraladi.

Polvon hayratlandi: senga shunchalik ko‘ngil qo‘yib edimmi,

Xatcha? Kel, qo‘llarimda azod ko‘taray seni, o‘n besh kunlik

oyday quchog‘imni to‘ldir, Xatcha, meni qattiq-qattiq chimchila,

zora seni tush ko‘rmagan bo‘lsam!..

U  ayolni  dast  ko‘tarib  oldi.  Xadichaning  bilaklari  bo‘yniga

chirmashgan zamon majoli qochdi, gandiraklab ketdi, lekin sal o‘tib

bilaklarning kuydirguvchi taftiga ko‘nikdi, charchog‘u og‘riq unutildi,

go‘yo  tani  ham  unut  bo‘ldi-yu  uning  o‘zi  bo‘yniga  chirmashgan

bilaklarga aylandi... Faqat yuraklarning ola-tasir urgani seziladi, go‘yo

butun dasht-u dalalar ularning dupuriga to‘lgan... Seni shunchalar

sog‘inib edimmi, Xatcha? Ko‘ngildagi kin-u g‘azabim qani? Nega

yig‘laysan, Xatcha? Sen ham sog‘indingmi?  Sog‘inganing rostmi,

Xatcha? Biror narsa de, shubhalaring bekor, de, Xatcha, ko‘nglimni

qabartma, belimni bukma, gavharni toshga urmaylik, Xatcha!..

Ayolning  yuziga  tikilib,  gumoniga  tasdiq  izladi.  Lekin

Xadichaning turgan-bitgani — yuz-u ko‘zi, bo‘yniga chirmashgan

bilaklari, yoqasiga qadalgan bir qator sadaf tugmalarigacha iffatga

yor, shubhaga zomin edi.

Xadicha  erining  ko‘zlarida  bir  og‘riq  ko‘rdi,  ammo  so‘z

so‘ylarga majoli yetmadi, bo‘g‘ziga tiqilgan achchiq xo‘rsiniqni

ichiga yutdi-yu, uning tarashadek qotgan jun chakmoniga betini

burkadi...

521

ÒOG‘AY MUROD

OÒ KISHNAGAN OQSHOM

QISSADAN  PARCHALAR

... Odamlar meni kal deydigan bo‘ldi. Ziyodulla kal emish!

E tavba-e, e tavba-e! Avval-avval uyatdan quloqlarimgacha lovillab

yondim.  Ko‘nglim  o‘ksidi.  Keyin-keyin  botmaydigan  bo‘ldi.

Ko‘nglimga  singdi.  Quloqlarim  o‘rgandi.  Endi  Ziyodulla  kal

demaydiganlardan o‘pkalardim. Ayniqsa, pochtachidan. Qachon

ko‘rsa o‘rtoq Qurbonov, deydi. G‘ashim keladi. Meni mayna

qilayotganday tuyuladi.

Bir safar jerkib tashladim:

— Nimaga o‘rtoq Qurbonov deysiz? Men bir amaldormidimki

yo  diðlomim  bormidiki,  o‘rtoq  Qurbonov  deysiz?  Bor-yo‘g‘i

beshinchi  sinf  kallam  bo‘lsa.  Ko‘p  mayna  qilmang,  sochim

bo‘lmasayam tarog‘im tillodan.

— Bo‘lmasa nima deyin?

—  El  qatori  Ziyodulla  kal  deya  bering.  O‘z  otim  o‘zim

bilan.

Xayriyat-e, endi pochtachiyam kal deydigan bo‘ldi!

Diðlom so‘ramaydigan turli ishlarda ishladim. Qorovul bo‘ldim,

go‘lah  bo‘ldim.  Oxiri  podachi  bo‘ldim.  Odamlarning  qo‘yini

boqdim. Adirlarda nay chaldim. Nafasim yetmay qolib, eski bir

do‘mbira topdim. Do‘mbirani sayratib, bepoyon adirlarga, yoyilib

o‘tlayotgan qo‘ylarga, cho‘qqilar uchida uzmay chug‘urlayotgan

qushlarga, bo‘lak-bo‘lak oppoq bulutlarga qarab doston aytdim.

Bu dostonlarni to‘ylar, olis yaldo kechalari bobolarimiz biri qo‘yib,

522

biri aytardi. Ularning ko‘plari rahmatli bo‘ldi. Rahmatlilarday

doston aytib bo‘lmaydi. Bizniki baholi qudrat-da.

···

Birodarlar,  hamsoyamiz  Qulmat  polvon  bozorlab  keldi.

Devordan bo‘ylab, narx-navoni so‘radim. Denov bozorida mayiz

o‘n so‘m bo‘pti. Regarda yanayam qimmat emish. Mayizingiz

bo‘lsa armonda qolmang, dedi. Mayiz bizda bor-da! Olti unxalta!

Saratonday  sariq  mayiz!  Qo‘chqorday-qo‘chqorday  o‘g‘illarim

bor! Katta bo‘lsa otning Òarlonini minaman deyapti! Mayizni

shularning  to‘yiga  bosib  yotibman.  Bu  qish  kuchim  yetmadi,

yanagi qishda katta to‘y beraman. Nasib bo‘lsa!

Shanba oqshomi ombordan mayizning bir xaltasini sudrab

chiqdim. Supadagi gilamga yoydim. G‘alvirda elab, changdan

pokiza etdim.

Subhi sodiqda Òarlon ikkovimiz bozor jo‘nadik. Qizilsuvga

doxil bo‘ldik. Daryodan kechib o‘tib, yuqoriladik. Mol bozori

oldida tevaragi sim bilan o‘ralgan yep bor. Bozorlab kelganlar ot,

eshaklarini shu yerga bog‘laydi. Òarlonni shu yerga bog‘ladim.

Mayizni orqalab, bozorladim. Yarim bukilib, po‘sht, po‘sht,

deb bordim. Dimog‘imga manti hidi keldi. Bozorchilar qatorida

xaltani ochib, mayizimni maqtab-maqtab o‘tirdim. O‘n so‘mdan

pastga tushmadim.

Qarasam, savdoning ma’quli yo‘q. Bor-e, yetti so‘mdan, deb

yubordim. Bir mayizjallob dikonglab kelib, ko‘tara savdo qildi.

Xaltani  tizzamga  urib  qoqdim.  Buklab-buklab  qo‘ltig‘imga

qisdim. Bozor oralab bozorlik qildim. Noz-ne’matlar oldim. Jiydaga

boshqorong‘i ayolimizga Xorazm jiydasi, o‘g‘illarimizga xo‘rozqand,

qog‘ozida kuchugi bor qand, teshikkulcha oldim.  Barini xaltaga

solib orqaladim. Choyxonaga bordim. Ostonadan ichkari mo‘ralab

nafasim qaytib ketdi. Ichi liq to‘la odam. Havosi dim. Òashqaridag‘i

so‘rilardayam odam ko‘p. Birovlab sanasa yuzlar bor.

Xaltani  so‘ri  ustuniga  suyadim.  Bo‘sh  joy  izladim.  Birov

ketdi. Xaltani shu bo‘shagan yerga sudrab bordim. Ketgan odam

523

bo‘shatgan choynakni oldim. Yonimdagi odamga, so‘raganlarga

bu joy egalik deng, dedim. Choy, kulcha olib keldim. Ko‘chaning

narigi yuzidagi baliqxonaga o‘tdim. Bir sermo‘ylov odam katta

qozonda baliq qovuryapti. Navbatga turib, bir kilo baliq olib

keldim. Chordona qurib, baliqni tushirdim. Qiltig‘i ko‘p ekan,

xunob  bo‘ldim.  Ketimga  qarasam  ikkita  drujinachi  choy  ichib

o‘tiribdi. Haligi drujinachilar emasmikin degan hadikda sinchiklab

qaradim. Yo‘q, boshqa ekan. Shunda, ushla o‘g‘rini, ushla, degan

ovoz keldi. Bozor darvozasi oldidagi g‘uj-g‘uj olomon orasidan bir

bola chopib chiqdi. Ketidan bir beqasam choponlik odam quvib

keldi. Bola ko‘chani kesib chopdi. Yuqoridan shiddatli kelayotgan

qizil mashinaga duch keldi. Mashina shig‘illab toyib to‘xtadi. Bola

o‘zini yo‘lning bu betiga otdi. Qop-qora suv oqayotgan ariqqa

shaloplab tushdi. Loy bo‘lmagan yeri qolmadi. Quvib kelayotgan

odam mashina ketidan o‘tdi. Bolaning loy yoqasini juftlab ushladi.

Bola tiðirchilab, beqasam choponlikning changalidan chiqolmadi.

Choponlik, bolaning oyoqlariga qo‘shib qoqib, yerga yumalatdi.

— Pulni chiqar! Qani pul?!

— Men emas.

— Sen! Qo‘lingni kissamda ushladim-ku! Yaxshilikcha chiqar,

bo‘lmasa enangni Uchqo‘rg‘ondan ko‘rsataman!

— Men emas deyapman-ku!

— Unda o‘zim topaman. Òort qo‘lingni! Manavi kissangni

ko‘rsat!

Choyxonadagilarning ko‘plari borib qaradi. O‘tkinchilar oyoq

ildi.  Odam  tumonat  bo‘ldi.  Men  so‘rida  tik  turib  qaradim.

Beqasam choponlik bolaning kissasini kovladi. Qo‘ltig‘iga qo‘lini

tiqib, bir dasta pul oldi. Bolaning tumshug‘iga tiqdi.

— Bu nima, enangning qalinimi?

Bola boshini yelkalari ichiga oldi. Yuzini loy kaftlari bilan

pana  qildi.  Beqasam  choponlik  bolaning  chakkasiga

qulochkashlab  soldi.  Bola  balchiq  suvga  shalop  etib  tushdi.

Beqasam choponlik bolaning yoqasini juftlab ushlab, suvning

oqishiga qarab yetakladi:

524

— Senga kissavurlik qilishni ko‘rsatib qo‘yaman! Yur melisaga!

Bola oyog‘ini tirab, gavdasini orqaga tashladi.

Shu vaqt olomon orasidan ikkita novcha yigit sug‘urilib keldi.

Ikkoviniyam sochlari yelkasiga tushadi. Ust-boshi badaniga chiðpa

yopishgan. Botinkalarining tovoni otning tuyog‘iday qalin-qalin.

Ular  beqasam  choponlik  odam  oldiga  keldi.  Birovi  uning

tirsagidan ushladi. Beqasam choponlik bolani qo‘ yib yuborib,

o‘girildi.  Kelganlarning  birovi  uning  tumshug‘iga  sozlab  soldi.

Beqasam  choponlikning  zuvalasi  pishiq  ekan.  Gandiraklab,

yiqilmadi. Endi unisi soldi.

Olomon haybarakallachi bo‘ldi:

— Ur, sol tumshug‘iga!

— Ur, musht turganda muomala nima kerak!

Beqasam choponlik birovini qo‘shqo‘llab bir urdi. Yigit chalpak

bo‘lib yiqildi. Birovi beqasam choponlikning ketidan kelib biqiniga

tepdi. U biqinini ushlab enkaydi.

Olomon haybarakallachi bo‘ldi:

— Ur, kalla qil, kalla!

Shu vaqt maydagina bir qora kuchuk vangillab kelib, urayotgan

yigitning butiga yopishdi. Yigit oyog‘ini sermadi. Kuchukning

izidan haligi baliqpaz keldi. Kuchugini urishib-urishib haydab

ketdi.

Chalpak bo‘lib yiqilgani sapchib turdi. Beqasam choponlikning

ichiga tepdi. Loyga belanganiyam tepdi. Beqasam choponlik yuzlari

burishib bir ichini, bir biqinini ushlab, cho‘k tushdi.

Men xunob bo‘lib, ketimdagi drujinachilarga aytdim:

— Borsalaring-chi axir, o‘ldirib qo‘yadi!

Birovi xotirjam qo‘l siltadi:

— Bizga aloqasi yo‘q. Bu yer boshqa birovning uchastkasi.

Mening uchastkam vinzavod taraf.

Olomon yakun yasadi:

— Òamom, nokdaun!

Yo‘q, tamom bo‘lmadi. Beqasam choponlik cho‘kkalab o‘tirib-

o‘tirib, birdan sapchib turdi. Biqiniga tepganning yuziga kalla

525

qildi. Yigit yuzini kaftlari bilan yopib, enkaydi. Barmoqlari orasidan

qon sizib chiqdi. Shunda, yana birovi kaftiga bir qora nimani

qo‘yib, choponlikning peshanasiga urdi. Choponlik voh o‘ldim-e,

dedi. Peshanasidan qon oqdi. Ko‘zlari yumilib, ketiga gandirakladi.

Ana yiqilaman, mana yiqilaman deyotganda yana birovi xuddi

to‘p tepayotgandayin sapchib ko‘kragiga tepdi. Beqasam choponlik

uchib ketdi. Qo‘llarini yozib, qimirlamay qoldi. Ikkovi yotgan

choponlikni  tepa  boshladi.  Kalla  yeganiyam  keldi.  Uchovi

choponlikni o‘rtaga olib, ko‘ziga qaramay tepdi.

Ketimga qarasam, drujinachilar yo‘q. Òevarakka alangladim.

Ikkoviyam choyxona yonidan pisib ketyapti.

Men ich-ichimdan ezilib ketdim. Supadan tappa tashladim.

Olomonni qulochlarim bilan yorib, o‘rtaga kirdim.

Birovini yelkasidan g‘ijimlab ushlab siltab yubordim. Birovini

sochidan g‘ijimlab chetga tortdim.

— Imoning kuygurlar, bir bandai mo‘minni o‘ldirasanmi!

Sochini g‘ijimlab turganim chotimga tepdi. Esankirab qoldim.

Qo‘limning keti bilan yuziga soldim.

Mashina signal berdi. Suv oqayotgan tarafdagilar chetlanib,

yo‘lni ochdi. Bemorxona mashinasi ko‘rindi. Ichidagi oq kiyimli

odam ko‘zoynagi ustidan qonga belanib yotgan choponlikka qaradi.

— Nima bo‘ldi bunga?

Xo‘rligim kelib yig‘lab yubordim.

— Ko‘rmaysizmi bechorani! Ular uchov, bu bechora yolg‘iz

bo‘lsa?

— Òushunarli. Dam olish kuni deb o‘zidan ketib qolmay

kamroq ichsin!

— Buni olib keting, o‘lib qoladi, birodar.

— Biz vizovga ketyapmiz, zakaz bor. Boshqa skoriy pomosh

chaqiringlar. Ketdik, haydang!

O‘pkam to‘lib, yenglarimga yig‘ladim, choponimning yoqalariga

yig‘ladim, o‘ngirlarimga yig‘ladim. Olomonga alangladim.

—  Ay  birodarlar,  bechora  inson  shunday  o‘lib  ketaversa

yaxshimi? Uyida bola-baqrasi bordir!

526

Birov ovoz berdi:

—  Òanishingiz ekan, tezroq olib keting.

Ko‘cha yuzidagi mayda mashina egasiga yalindim. Ko‘ndi.

Beqasam choponlikni sudrab mashinaga soldim. O‘zim oldiga

o‘tirdim.  Bir  yigit  mashinaga  shoshib  keldi.  Shu  odamning

o‘g‘limikin, degan xayolda derazadan yuzimni chiqardim. Yigit

shu yerdagilardan so‘radi:

— Nima bo‘ldi-a?

Zo‘r tomosha bo‘ldi! Uchchalasi bittasini shunaqangi soldi.

Paq-paq! Nokdaun!

Beqasam choponlikni melisaxonaga olib bordik. Ular mening

kimligimni, qayerdanligimni so‘rab, yozib oldi. Bo‘lgan voqeani

so‘radi. Oqizmay-tomizmay aytib berdim. Melisalar mendan bir

qog‘ozga qo‘l qo‘ydirib oldi. Birgalashib ekspert deganiga olib

bordik.  Ular  ko‘p  tekshirdi.  Suratga  oldi.  Bemorxonaga  olib

bordik. Mashina egasiga uch so‘m berdim. U olmadi. Men unga

qulluq, dedim. Melisalar zarur bo‘lib qolsangiz uchastkavoyingiz

orqali topamiz, dedi. Barimiz o‘z yo‘limizga ketdik.

Choyxonaga  borsam,  xaltam  joyida  yo‘q.  Choyxonachidan

so‘radim. Bilmayman, dedi. U, beqasam choponlikning holini

so‘radi. Olib borib joylashtirdik, dedim.

Bozor oralab, qaytadan bozorlik qildim. Barini belbog‘imga

tugib, Òarlonning oldiga bordim.

Dunyoni endi ko‘rganday, osmondan tushganday bo‘lib qoldim.

 ···

 Otar adirda yoyilib o‘tladi. Òo‘dalagunimcha kech bo‘ldi.

Uyga qosh qorayganda keldim. Uchastkavoyimiz bir parcha qog‘oz

berib  ketibdi.  Ertaga  soat  o‘nda  organda  bo‘lsin,  debdi.

Sherigimning  uyiga  borib  uzrimni  aytdim.  Ertaga  qo‘yni  sen

boq, zarur ishim chiqib qoldi, biror kun qaytaraman, dedim.

Saharmardonda Òarlon ikkovimiz shaharga jo‘nadik. Òarlonni

bog‘lab,  bordim.  Eshik  oldida  o‘tirgan  melisaga  qo‘ynimdagi

qog‘ozni olib ko‘rsatdim. U meni eshigi g‘ilofli xonaga ergashtirib

527

bordi. Òo‘rda o‘tirgan yigit o‘rnidan turib, keling, keling, dedi.

Men bilan ko‘rishib, o‘zini kapitan Ro‘ziyev, dedi. Meni ergashtirib

kelgan melisa ketdi. Kapitan katta ruchkasi uchi bilan menga joy

ko‘rsatdi. Men o‘tirdim. Kapitan katta qog‘oz titkiladi.

— Xo‘sh-xo‘sh, familiyangiz Qurbonov-a? Nega kechikib

yuribsiz, aka? Soat o‘n ikki bo‘ldi-yu?

— Men sizga aytsam, kapitan katta, Òarlonning oyog‘iga

qaradim.

— Xo‘sh-xo‘sh, Òarloningiz kim?

— Bizning otimiz-da, kapitan katta.

— Xo‘sh-xo‘sh, hali otda keldingizmi? Shuncha texnika turib-a!

—  Esa-chi.  Òexnika  bizga  bo‘lmaydi,  kapitan  katta.

Benzinning isini xush ko‘rmayman.

— Xo‘sh-xo‘sh, banditlarni izlayapmiz, aka. Shubhali tiðlarni

jabrlanuvchiga  yuzma-yuz  qildik.  Bular  emas  dedi.  Siz  esa

kelmadingiz, endi boshqa kun chaqiramiz...

Ikki kun deganda uchastkavoyimiz qog‘oz olib keldi. Òarlon

ikkovimiz azonda yo‘l oldik. Bu safar qichab haydab, vaqtida

keldik. Kapitan katta to‘rtta o‘spirinni bemorxonaga olib borib,

beqasam  choponlikka  yuzlantirib  keldi.  Keyin  menga  ro‘paro‘

qildi.  Bular  emas,  dedim  boshimni  chayqab.  Ularning  sochi

uzun-uzun edi, dedim. Kapitan katta kuldi.

— Xo‘sh-xo‘sh, eslay olmaysizmi, aka, ularning yuzida biron

jarohat izi yo‘qmidi?

— Esa-chi. Iziyam gapmi, yaraning o‘zi bor edi, kapitan katta.

— Xo‘sh-xo‘sh, qanaqa jarohat?

— Ikkovining yuzidan qon oqdi. Beqasam choponlik kalla

qilib edi-da.

— Xo‘sh-xo‘sh, shuni ertaroq aytmaysizmi, aka. Ana bu

boshqa gap.

— Keyin, bir maydarog‘ining ust-boshi loy bo‘ldi, kapitan

katta.

Kapitan katta yoza-yoza bosh chayqab kuldi. Nimaga kuldi —

farosatim yetmadi.

528

— Xo‘sh-xo‘sh, ayting-chi, aka, voqeani ko‘rgan odamlarning

aqalli birontasini taniysizmi?

— Men sizga aytsam, kapitan katta, lof bo‘lsayam yuzdan

oshiq odam bor edi. Qaysi birini taniyman. Hatto ikkita drujinayam

bor edi.

— Kim, kim? Drujinachi?

— Esa-chi, kapitan katta. Ular shunday ketimda o‘tirib choy

ichdi.

— Xo‘sh-xo‘sh, ular ham voqeani ko‘rdimi?

— Esa-chi. Barini ko‘rib turdi, kapitan katta.

— Xo‘sh-xo‘sh!

Kapitan katta temir sandig‘idan bir katta qog‘oz olib yoydi.

Ichi to‘la g‘ij-g‘ij surat ekan.

— Qarang-chi, aka, shuning ichida siz ko‘rganlar bormi?

Suratlarga barmog‘imni yugurtirib qaradim. Oxiri, ko‘rgan-

larimdan birovini tanidim. Peshanasiga barmog‘imni nuqidim.

— Xayla, anavi!

Kapitan katta enkayib qarab, bosh irg‘adi. Suratlarni taxlab,

sandig‘iga soldi. Òashqarilab, qaytdi.

— Xo‘sh-xo‘sh, siz aka, mana bu xonaga kirib turing. O‘zim

chaqiraman.

Yon xonaga kirib o‘tirdim. Xona eshiksiz ekan. Kapitan katta

baxmal pardani tushirdi. Birov mumkinmi, dedi. Kapitan katta

so‘radi.

Xo‘sh-xo‘sh,  siz  yigirma  to‘rtinchi  yanvar  yakshanba  kuni

soat o‘n ikkilarda qayerda edingiz?

— Qaysi yanvar, bu yilgi yanvarmi? Uchastkada edim.

—  Xo‘sh-xo‘sh, aniqroq ayting.

—  Vinzavod atrofini nazorat qilib yurgan edim.

—  Xo‘sh-xo‘sh, demak zavodda?

—  Ha, zavodda.

—  Xo‘sh-xo‘sh, shu kuni choyxona oldida bo‘lgan voqea;

xabaringiz bo‘lmadimi?

—  Qanaqa voqea?

529

—  O‘sha yerda to‘polon bo‘lgan.

—  O‘limdan xabarim bor, bundan xabarim yo‘q.

—  Xo‘sh-xo‘sh, bu yoqqa bir qarang, aka.

Ularning oldiga chiqdim. Kelgan yigit xuddi o‘sha ketimdan

choy ichgan drujinaning birovi ekan. U meni ko‘rdi-yu, rangi

oqarib ketdi. Kapitan katta meni unga ko‘rsatdi.

— Xo‘sh-xo‘sh, shu odamni biron marta ko‘rganmisiz?

U menga tikilib turib-turib, yelkasini qisdi.

— Eslayolmayapman.

Kulgim  keldi.  Balki  tanir  deya  choyxonani  eslatdim.  U

shiftga qarab o‘ylab-o‘ylab, ko‘rsatkich barmog‘ini chakkasiga

nuqidi.

—  E,  ha,  bo‘ldi,  bo‘ldi!  Endi  esladim.  O‘sha  yerdan

uchastkamga  o‘tib  ketayotgan  edim.  Ko‘chada  odamlar

to‘planib  turgan  ekan.  Biron  nima  sotayotgan  bo‘lsa  kerak

deb o‘yladim.

— Eb-ey, eb-ey, ikkovimiz gapirishdik-ku, uka. Me sizga...

— Men bilan-a? Bekorni aytibsiz! Òuhmat! Soqolingiz bor,

og‘zingizga  qarab  gapiring.  Siz  meni  boshqa  odamga

adashtiryapsiz.

Kapitan katta menga qaradi.

— Ana, bo‘lmaganman deyapti-ku?

Men yoqamni ushladim.