I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

4.4.1. Yog`lar va yog` kislotalari tarkibi va sifatining
kimyoviy ko`rsatkichlari 
Rafinatsiya, sovunlashnish, yog`lar gidrolizi, sun`iy yog` kislotalari (sjk) 
ishlab chiharish jarayonlarini amalga oshirishda kislota soni (k.s.), neytrallanish 
soni (n.s.), sovunlanish soni (s.s.), efir soni (e.s.) kabi ko`rsatskichlarni aniqlash 
talab etiladi. Bu sonlarni aniqlashda ko`pincha kimyoviy usullardan foydalaniladi. 
Bu usullar kaliy gidroksidining glitseridlar, yog` kislotalari yoki ularning 
murakkab efirlari bilan o`zaro ta`sirlashuviga asoslangan. 
Kislota soni - yog`dagi erkin kislotalarni xarakterlaydi. Bu ko`rsatkichdan, 
masalan, rafinatsiyalashda qo`llash lozim bo`lgan ishqor miqdorini hisoblashda 
foydlaniladi. 
Neytrallanish soni – yog`lardan yoki sun`iy kislotalar(sjk)dan ajratib 
olingan yog` kislotaslarini xarakterlovchi ko`rsatkich. 
Sovunlanish soni – yog`larni identifikatsiyalashda qo`llaniladigan va 
sovunlashda zarur bo`lgan ishqor miqdorini hisoblash uchun kerakli ko`rsatkich. 
Efir soni - sovunlanish soni va kislota soni ayirmasi asosida hisoblanadi: 
EC=CC-KC 

---

270 
Masalan, gidrogenizatsiya kabi texnologik jarayonlarni amalga oshirish 
uchun yog`lar va yog` kislotalarining to`yinmaganlik (to`yinganlik) darajasini 
bilish talab etiladi. Bu esa yod soni ko`rsatkichi orqali xarakterlanadi. Bu 
maqsadda rodan soni ko`rsatkichidan juda kam hollarda foydalaniladi. 
Yod sonini aniqlashda ko`pincha kimyoviy usullar qo`llaniladi. Bu usullar 
qo`shbog`lar hisobiga biriktiriladigan galogen miqdorini aniqlashga asoslangan 
bo`lib, bunda maxsus galogenreagentlardan foydalaniladi va shunday sharoitlar 
yaratiladiki, uglevodorod zanjiridagi metilen va metil guruhlarida o`rin olish 
reaktsiyalari ro`y berishining oldi olinadi. Asosan bu Gyubl, Ganus va Kaufman 
usullaridir. Atsillarida ketma-ket (konyugatsiyalangan) qo`shbog`lari bo`lgan 
yog`lar uchungina Voburn yoki Margoshes usullari qo`llaniladi. 
Ba`zan yod sonini tez va taxminiy (yetarli darajadagi aniqlik bilan) aniqlash 
uchun refraktometrik usuldan foydalanish mumkin, chunki nur sindirish 
ko`rsatkichi va yod soni orasida quyidagi empirik bog`liqlik borligi aniqlangan 
0118
,
0
100
)
4595
,
1
(
.
.
20



D
п
s
Y
bunda