I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

26-rasm. Ikki karra uzunlikdagi triglitserid molekulasi zanjiri.
Uglerod atomlari -shtrixlangan aylanalar bilan, kislorod
atomlari – katta oq aylanalar bilan, vodorod atomlari –
kichik oq aylanalar bilan ko`rsatilgan 
Bu tasvirda ikki karra uzunlikdagi (bu termin tafsiloti quyida beriladi) 
triglitserid molekulasi zanjiri ko`rsatilgan. Bunda shtrixlangan aylanalar uglerod 
atomlari, katta oq aylanalar kislorod atomlari, kichkina oq aylanalar – vodorod 
atomlari. 
Qattiq va suyuq holatlardagi glitseridlar strukturasi. 
To`yingan bir xil kislotali triglitseridlar molekulalarining juftliklari kristall 
hosil qilishda bir-biriga nisbatan parallel joylashgan qatorlar hosil qiladi (27-rasm). 
Bunda har bir shunday molekula juftlarining «tishlari» va «dastaklari» 
fazoviy bir-biriga qarama – qarshi holatda, glitserid molekulasi atsillarining metil 
guruhlari 
esa 
umumiy 
(chetdagi) 
tekisliklarda 
joylashgan. 
Kristallarda 
molekulalarning bunday qatorlari «ko`p qavatli konstruktsiyalar» hosil qilib, ham 
tekisliklarda, ham vertikal bo`yicha joylashgan. 
Kristallarda glitserid molekulalarining bunday joylashishi shuni ko`rsatadiki, 
bir kislotali to`yingan glitseridlarning chetdagi metil guruhlari tekisliklari orasidagi 
masofa (d
001
) ikkita moy kislotasining uzunligiga teng. Shuning uchun 
glitseridlarning bunday strukturasi «zanjirning ikki karra uzunlikdagi strukturasi» 
deb ataladi. 

---

198 
27-rasm. To`yingan yog` kislotalaridan tashkil topgan triglitserid 
molekulasining bir qatorlik kristallik strukturasi joylashuvi 
(nostabil va stabil polimorf modifikatsiyalar uchun
) 
Bunday glitserid molekulalari joylashuv tekisligi kristall molekulasining 
polimorf modifikatsiyasiga bog`liq ravishda metil guruhlari tekisligiga nisbatan 
vertikal yoki qiya joylashishi mumkin. Qiyalik darajasi kristallning polimorf 
modifikatsiyasi va glitseridning molekulyar massasiga bog`liqdir. 
Xuddi shunday tuzilishga ega bo`lgan glitseridlar yana quyidagilardir: 
- ikki xil kislotali to`yingan glitseridlar kristallari, faqatgina ularning atsillari 
tarkibidagi uglerod atomlari soni farqi ikkitadan ortiq bo`lmagan taqdirda; 
- tarkibida trans-konfiguratsiyadagi C
18
kislotalari bo`lgan bir xil va ikki xil 
to`yinmagan kislotali glitseridlar. 
Boshqa xil triglitseridlarda rentgenogrammaning katta intervallari (d
001
) bir 
xil kislotali to`yingan triglitseridlarnikiga nisbatan katta bo`lib, «zanjirning uch 
karra uzunlikdagi strukturasi» deb ataladi (28-rasm):