I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

Q=4,31n – 15,11 ; 
Toq uglerod atomli (uglerod atomi soni 11dan 25gacha) polimorf 
modifikatsiyadagi kislotalar uchun esa
Uglerod atomlari soni 
20-rasm. Uglevodorod zanjiridagi uglerod atomlari soni toq va juft 
bo`lgan to`yingan yog` kislotalari qotish haroratlarining
o`zgarishlari 
Q
oti
sh 
h
ar
or
ati
, 
0
C

---

119 
Q=4,0407n – 18,8 ; 
bunda: n – kislota molekulasidagi uglerod atomlari soni. 
Kristallizatsiyalanish issiqligi (Q) va qotish haroratlari (T
k
) orasida quyidagi 
bog`liqliklar borligi aniqlangan: 
Juft uglerod atomli kislotalar uchun: 
019
,
0
011043
,
0


n
Т
Q
Toq uglerod atomli to`yingan yog` kislotalari uchun esa: 
296
,
0
010489
,
0


n
Т
Q
к
bunda: T
k
–Kel’vin graduslarida (
0
K) ifodalangan. 
Ushbu formulalarga asosan T
k
ni bemalol hisoblasa bo`ladi. T
k
ni bu 
formulalar asosida hisoblash shuni ko`rsatadiki, juft uglerod atomli to`yingan yog` 
kislotalari uchun maksimal T
k
=115,5
0
C, toq uglerod atomli kislotalar uchun 
maksimal T
k
= 112
0
C bo`lishi mumkin. 
Uglerod zanjiri tarmoqlangan yog` kislotalarining suyuqlanish va qotish 
haroratlari T
s
va T
k
tarmoqlanmagan zanjirli kislotalarnikiga nisbatan past bo`ladi. 
Masalan, 10 – metilstearin (C
19
H
38
O
2
) 11
0
C da suyuqlanadi. 
Tarkibidagi uglerod atomlari soni bir xil bo`lgan to`yingan va to`yinmagan 
yog` kislotalari (olefin qatoridagi) suyuqlanish haroratlari taqqoslaniladigan bo`lsa, 
bu ko`rsatkich to`yinmagan kislota uchun past bo`ladi. 
Uglerod atomi soni bir xil bo`lgani holda to`yinmagan bog`lar sonining 
oshishi yog` kislotalarining suyuqlanish va qotish haroratlarining pasayishiga olib 
keladi (masalan, olein, linol va linolein kislotalari). 
Tsis-konfiguratsiyadagi to`yinmagan yog` kislotalarining suyuqlanish va 
qotish haroratlari trans-konfiguratsiyadagi to`yinmagan yog` kislotalarinikiga 
nisbatan pastroq bo`ladi. 
Tarkibidagi qo`shbog`lar soni bir xil va fazoviy konfiguratsiyasi ham bir xil 
bo`lgan to`yinmagan yog` kislotalarining molekulyar massasi oshishi bilan 
suyuqlanish harorati ham ko`tariladi. 

---

120 
Qo`shbog`larning molekuladagi joylashuv tartibi ham to`yinmagan yog` 
kislotalarining suyuqlanish haroratiga ta`sir etadi. Qo`shbog`larning karboksil 
guruhidan uzoqlashuvi tartibida yog` kislotalarining suyuqlanish harorati ham 
ma`lum bir tartibda goh oshib, goh pasayib boradi (umuman olganda suyuqlanish 
haroratining pasayishi kuzatiladi). Buni tsis- va trans – olein kislotalarning 
pozitsion izomerlari suyuqlanish haroratlarining o`zgarishi misolida kuzatish 
mumkin (21-jadval): 
21-jadvaldan ko`rinib turibdiki, tsis-olein kislotasining 12-13- izomerigacha 
suyuqlanish harorati T
s
9,8-10,4 
0
C gacha tushib ketyapti, trans-olein kislotasining 
13-12 izomerigacha esa T
s
faqatgina 39,7 -40,1 
0
C gacha tushgan xolos. 
Yog` kislotalarini qotirish usuliga qarab (sekin yoki tez sovutish har-xil 
polyarlikka ega bo`lgan erituvchilardan kristallizatsiyalash va h.k.) ularning 2-3, 
ba`zida esa hatto 4 xil modifikatsiyasi hosil bo`lishi mumkinki, ular suyuqlanish 
harorati bilan farq qiladi (polimorfizm). 
21-jadval