I bob. Kichik biznesni rivojlantirish va aholi bandligini taminlashning nazariy va huquqiy asoslari

II BOB. KICHIK BIZNES KORXONALARIDA INNOVATSION FAOLIYAT TAHLILI VA RIVOJLANTIRISH YO’NALISHLARI
2.1. O’zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning rivojlanish dinamikasi
Fan-texnika taraqqiyotining jadal sur’atlar bilan o’sib borishi jahon va mintaqaviy bozorlarda raqobat keskinlashib borishiga sabab bo’lmoqda. Aynan kichik biznes o’zining harakatchanligi, kam miqdorda sarmoya talab qilishi hisobidan ishlab chiqarishni tez modernizatsiya qilish, ishlab chiqarilayotgan mahsulot turlarini yangilash imkoniyatiga ega ekanligi hamda shu tariqa bozor konyunkturasining o’zgaruvchan talablariga moslasha olishi bilan muhim ahamiyat kasb etadi.
Shu bois, O’zbekistonda tadbirkorlik erkinligini, uning xususiy manfaatdorligini huquqiy, tashkiliy-iqtisodiy himoya qilish, qo’llab-quvvatlash va rag’batlantirish sohasidagi islohotlar izchillik bilan amalga oshirilmoqda. Natijada faol tadbirkorlikka va iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishga monelik qiluvchi kuchlarni barham toptiradigan zarur shart-sharoitlar kengaymoqda.
2.1.1-jadval:
O’zbekiston Respublikasida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning 2000-2018 yillardagi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari¹⁴

Ko’rsatkichlar	O’lchov birligi	2000	2005	2010	2015	2016	2017	2018
YaIM dagi ulushi	%	31.0	38.2	52.5	61.9	64.9	63.6	59.4
Kichik biznesda band bo’lganlar soni	Mln kishi	4.5	6.6	8.6	10.2	10.4	10.6	10.1
Band bo’lganlarning iqti- sodiyotda band bo’lganlar umumiy sonidagi ulushi	%	49.7	64.8	74.3	77.9	78.2	78.3	74.6

Jadval ma’lumotlaridan tahlil etilayotgan davr ichida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarining mamlakat YaIMdagi ulushi yildan-yilga oshib borganligini ko’rish mumkin. Masalan, ushbu ulush 2000-yilda 31 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2018-yilga kelib 59.4 foizga yetgan, ya’ni deyarli 28 foizga o’sgan.

2000-yildan 2018-yilga qadar kichik biznesda band bo’lganlarning soni qariyb 6 mln kishiga ko’paygan. Shu bilan birgalikda kichik biznes xususiy tadbirkorlikda band bo’lganlarning iqtisodiyotda band bo’lganlar umumiy sonidagi ulushi ham ushbu davr ichida 24.9 foizga o’sgan.
Tahlildan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik milliy iqtisodiyotimizni rivojlantirishning muhim tayanchi va asosiga aylangan holda, umumiy ko’rinishda, mazkur sohada yildan-yilga yuksalish va taraqqiyot yuz berayotganligini ko’rish mumkin. Xususan, aholi bandligi soni va ulushi, jami korxonalar soni, yalpi ichki mahsulotdagi ulushi bo’yicha ko’rsatkichlarning yil sayin tobora ijobiy natijalarni qayd etishi buning yorqin dalilidir.
Tahlillarning ko’rsatishicha, O’zbekiston Respublikasida kichik biznes korxonalarining rivojlanishini barcha viloyatlar bo’yicha bir tekisda emas. Kichik korxonalar rivojlanishini baholab borishda, jumladan korxonalarning soni, ularda mehnat qilayotgan xodimlar soni yoki ular orqali ish o’rinlarining yaratilishi, mahsulotlarni sotishdan olingan tushum orqali ularning bozorni to’ldirishga qo’shayotgan ulushlarini tavsiflaydigan qator ko’rsatkichlardan foydalaniladi. Respublikamizda kichik biznes korxonalari rivojlanishining 2018-yil yakunlariga ko’ra Namangan, Jizzax, Samarqand, Xorazm viloyatlarida ushbu ko’rsatkichlar yuqori bo’lganligi bilan ko’zga tashlanmoqda.
4-jadvaldagi ma’lumotlarga tayanib, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning xizmatlar sohasidagi yuqori ulushini Samarqand, Surxondaryo, Toshkent, Farg’ona, Buxoro, Jizzax va Andijon viloyatlariga to’g’ri kelishini ko’rish mumkin. Bandlikda esa Andijon, Samarqand va Namangan viloyatlari yetakchilik qilmoqda.
Sanoatda ham kichik biznes va xususiy tadbirkorlik ulushining oshib borilishi ta’minlanmoqda. 2000-yilda sanoatda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ulushi 12,9 % ni tashkil etgan bo’lsa 2010-yilda ushbu ko’rsatkich 2 martaga oshib 26,6 % ni tashkil etdi, 2018-yilda esa sanoatda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ulushi 39,6 % ga teng bo’ldi.