I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Jism potensial energiyasining o‘zgarishi bajarilgan 
ishga teng.
Jism yuqoridan pastga tushishida E
p2 
< E
p1 
bo‘lgani uchun 
A > 0 bo‘ladi. Bunda og‘irlik kuchi musbat ish bajaradi. 
Jismni yuqoriga ko‘tarishda esa E
p2 
> E
p1 
bo‘lgani uchun 
A < 0 bo‘ladi. Bunda og‘irlik kuchini yengish uchun manfiy 
ish bajariladi.
Masala yechish namunasi
Massasi 1 kg bo‘lgan jismning 25 m balandlikda va 15 m 
balandlikda potensial energiyasi qancha bo‘ladi? Jism shu bir 
balandlikdan ikkin chi balandlikka tushishida og‘irlik kuchi 
qancha ish bajaradi? g = 10 m/s
2
deb olinsin.
Berilgan: Formulasi: 
Yechilishi:
m = 1 kg; h
1
= 25 m; E
p1
= mgh
1
; E
p1
= 1 · 10 · 25 J = 250 J;
h
2
= 15 m; g = 10 m/s
2
. E
p2
= mgh
2
; E
p2
= 1 · 10 · 15 J = 150 J;
 Topish kerak: A = –(E
p2 
–E
p1
).  A = – (150 – 250) J = 100 J.
 E
p1
= ? E
p2
= ? A = ?
Javob: E
p1
= 250 J; E
p2
= 150 J; A = 100 J.
Tayanch tushunchalar: og‘irlik kuchining bajargan ishi, potensial 
energiya. 
1. Jism h balandlikdan yerga tushganda qanday ish bajariladi?
2. Jismning h balandlikdagi potensial energiyasi qanday ifodalanadi?
3. Potensial energiya deb nimaga aytiladi?

---

155
VII bob. Ish va energiya. Energiyaning saqlanish qonuni
4. Jism h
1
balandlikdan h
2
balandlikka tushganda og‘irlik kuchining bajargan ishi 
qanday ifodalanadi?
1. Massasi 200 g bo‘lgan jismning 40 m balandlikda potensial energiyasi qancha 
bo‘ladi? Jism shu balandlikdan yerga tushishida og‘irlik kuchi qancha ish baja-
radi? Ushbu va keyingi masalalarda g = 10 m/s
2
deb olinsin.
2. 2 kg yuk 5 m balandlikdan 12 m balandlikka olib chiqildi. Shu balandliklarda 
jismning potensial energiyalari qancha bo‘ladi? Jismni yuqoriga olib chiqishda 
qancha ish bajariladi?
3. Binoning 9-qavatida turgan 40 kg massali bolaning yerga nisbatan potensial 
energiyasi qancha bo‘ladi? Har bir qavat balandligini 3 m deb oling.
4. Burama prujinali devor soat qanday energiya hisobiga ishlaydi?