I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Tayanch tushunchalar: mexanik energiya, kinetik energiya.
1. Mexanik energiya deb nimaga aytiladi? U qanday birliklarda o‘lchanadi?
2. (5) formulani keltirib chiqaring va ta’riflab bering?
3. Berilgan massali jismning tezligi bir qiymatdan boshqa qiymatga o‘zgarganda 
bajarilgan ish nimaga teng?
1. Muz ustidagi 40 g massali xokkey shaybasiga zarb bilan urganda, u 25 m/s 
tezlikka erishdi. Shayba qanday kinetik energiyaga erishgan? 
2. 72 km/soat tezlik bilan ketayotgan massasi 1,2 t li avtomobilni to‘xtatish uchun 
qancha ish bajarish kerak? 
3. 10 m/s tezlik bilan ketayotgan velosiрed tezligini 20 m/s ga qadar oshir ishi 
uchun qanday ish bajarish kerak? Velosiрedning (haydovchi bilan birgalikda) 
massasi 100 kg ga teng.
4. 72 km/soat tezlik bilan ketayotgan massasi 200 t li poyezd tezligini 
144 km/soat ga qadar oshirishi uchun elektrovoz qancha ish bajarishi kerak?
5. 7,7 km/s tezlik bilan uchayotgan Yerning sun’iy yo‘ldoshi 40 000 MJ kinetik 
energiyaga ega. Sun’iy yo‘ldoshning massasini toping.
4
3-§. MEXANIK ENERGIYANING 
SAQLANISH QONUNI
Massasi m = 1 kg li jism h
1
= 45 m balandlikdan tashlanganda uning 
potensial va kinetik energiyalari qanday o‘zgarishini ko‘raylik (135-rasm). 
Bunda erkin tushish tezlanishi g = 10 m/s
2
.
1-holat. h
1
= 45 m balandlikda jismning potensial va kinetik energiyalari 
quyidagicha bo‘ladi:
E
p1
= mgh
1
;  E
p1
= 1 · 10 · 45 J = 450 J;
2
mυ
1
2
;
E
k1
= 
1 · 0
2
E
k1
= 2 J = 0.
Yerdan ma’lum balandlikda tinch turgan jismning potensial 
ener giyasi maksimal qiymatga, kinetik energiyasi esa nolga teng 
bo‘ladi.
A = E
k2 
– E
k1
.

---

158
Saqlanish qonunlari
2-holat. Balandlikdan qo‘yib yuborilgan jism erkin 
tushish da t = 1 s da h
2
′ = gt
2
/2 = 10 · 1
2
/2 m = 5 m 
maso fani bosib o‘tadi. Binobarin, bu vaqtda jism yerdan  
h
2
= h – h
2
′ = 45 m – 5 m = 40 m balandlikda bo‘ladi. 
Bu vaqt da jismning tez ligi υ
2
= gt
2
= 10 · 1 m/s = 10 m/s 
qiymatga erishadi. U holda h = 45 m balandlikdan tushayot-
gan jismning h
2
= 40 m balandlikdagi potensial va kinetik 
energiyalari quyi dagicha bo‘ladi:
E
p2
= mgh
2
;  E
p2
= 1 · 10 · 40 J = 400 J;
2
mυ
2
2
;
E
k2
= 
1 · 10
2
E
k2
= 2 J = 50 J. 
3-holat. h
1
= 45 m balandlikdan tashlangan jism 2 s davo-
mida 20 m masofani bosib o‘tadi. Bunda jismning yerdan 
balandligi h
3
= 25 m, tezligi esa υ
3
= 20 m/s ga teng bo‘la-
di. Bu vaqtda jismning potensial va kinetik energiyalari qu-
yidagicha bo‘ladi:
E
p3
= mgh
3
;  E
p3
= 1 · 10 · 25 J = 250 J;
2
mυ
3
2
;
E
k3
= 
1 · 20
2
E
k3
= 2 J = 200 J.