I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Tayanch tushunchalar: tekis o‘zgaruvchan harakatda tezlik, tekis 
o‘zgaruvchan harakatning o‘rtacha tezligi.
1. 100 metr masofaga yugurish musobaqasidagi harakatning tezlik grafigini chizing.
2. Tekis tezlanuvchan va tekis sekinlanuvchan harakat qilayotgan jismning tezlik 
grafigini chizing.
1. Joyidan qo‘zg‘algan jism 0,2 m/s
2
tezlanish bilan harakat qila boshlasa, u 1 minutda 
qanday tezlikka erishadi? 
.
 υ
o‘rt 
= [5 + (1 · 10)/2] m/s =
= 10 m/s = 36 km/soat.
;
.
;
.

---

44
Kinematika asoslari
(1)
2. Boshlang‘ich tezligi 3 m/s bo‘lgan jism 0,4 m/s
2 
tezlanish bilan tekis tezlanuvchan 
harakat qilib, 30 s da qanday tezlikka erishadi? 
3. 60 km/soat tezlik bilan ketayotgan «Neksiya» avtomobili motori o‘chi rilganidan 
keyin 0,5 m/s
2
tezlanish bilan tekis sekinlanuvchan harakat qila boshladi. 20 s 
dan keyin uning tezligi qancha bo‘ladi? Shu 20 s davomida o‘rtacha tezligi qancha 
bo‘ladi? 
4. 0,4 m/s
2
tezlanish bilan tekis tezlanuvchan harakat qilayotgan jismning ma’lum 
vaqtdagi tezligi 9 m/s ga teng. Jismning shu vaqtdan 10 s oldingi paytdagi tezligi 
qancha bo‘lgan? 
5. Boshlang‘ich tezligi 2 m/s bo‘lgan jism 3 m/s
2 
tezlanish bilan harakat qila 
boshladi. Bun day harakat uchun tezlik grafigini chizing.
6. Avtomobil yo‘lning birinchi yarmini υ
1 
= 20 m/s, ikkinchi yarmini υ
2 
= 25 m/s tezlik 
bilan bosib o‘tdi. Uning jami yo‘ldagi o‘rtacha tezligini toping.
11-§. TEKIS O‘ZGARUVCHAN HARAKATDA 
BOSIB O‘TILGAN YO‘L
Yo‘l formulasi 
Tinch holatdagi (υ
o
= 0) jism a tezlanish bilan tekis tezlanuvchan harakat 
qilib, t vaqt davomida υ tezlikka erishsin. Shu vaqt davomida jismning 
bosib o‘tgan yo‘li quyidagicha ifodalanadi:
s = υ
o‘rt
. t.
Bunda υ
o‘rt
= at/2 ekanligidan foydalanib, boshlang‘ich tezliksiz tekis 
tezla nuvchan harakatda bosib o‘tilgan yo‘l uchun quyidagi formulani hosil 
qilamiz:
Boshlang‘ich tezliksiz tekis tezlanuvchan 
harakat lana yot gan jismning tezlik grafigi qi-
yalik bo‘yi cha yo‘nalgan to‘g‘ri chiziqdan 
iborat ekan li gini bilasiz (38-rasm). Bu rasm-
da tasvirlangan OBC uchburchak yu zini 
aniq laylik. Rasmdagi OABC to‘g‘ri to‘rt-
burchakning tomonlari at va t ekanligidan, 
uning yuzi at · t =
at
2
ga teng. OBC uch-
bur chakning yuzi esa OABC to‘rtburchak 
yuzining yarmiga teng, ya’ni at
2
/2. Bu jism bosib o‘tgan s yo‘lni ifodalaydi.