I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

38-rasm. υ
0
= 0 hol uchun tekis 
tezlanuvchan harakatda yo‘l 
t
υ
A
o
C
B
at
2
at
t
2
s =
s = at
2
(2)
2 .

---

45
II bob. To‘g‘ri chiziqli harakat
υ
0
bosh lang‘ich tezlik bilan tekis tez la nuvchan 
harakat qilayotgan jismning t vaqt davomida 
bosib o‘tgan s yo‘li 39-rasmda tasvirlangan 
OABD shakl yuzining son qiy matiga teng 
bo‘ladi. U ikki qismdan – yuzi υ
0
t bo‘lgan 
OACD to‘g‘ri to‘rtburchak va yuzi at
2
/2 
bo‘lgan ABC uchburchakdan iborat. Demak, 
tekis o‘zgaruvchan harakatda jism ning bosib 
o‘tgan yo‘li quyidagicha ifo da lanadi:
s = υ
0
t + at
2
2
(3)
Yo‘l grafigi
Yo‘l grafigini hosil qilish uchun bosib 
o‘tilgan yo‘lning shu yo‘lni bosib o‘tish uchun 
sarflangan vaqtga bog‘liqligini chiz mada ifodalashimiz kerak. Bu chiziq yo‘l -
ning vaqtga bog‘liqlik grafigi, yoki qis qacha, yo‘l grafigi deyiladi. Har qanday 
tekis harakatlanayotgan jismning yo‘l grafigi to‘g‘ri chiziqdan iborat ekanligini 
bilamiz. Endi tekis o‘zgaruvchan harakatdagi jismning yo‘l grafigini yasab 
ko‘raylik.
Jism tinch holatdan qo‘zg‘alib (υ
0
= 0), 
a = 2 m/s
2
tezlanish bilan tekis tezlanuvchan 
harakat qilayotgan bo‘lsin. Yo‘l grafigini 
chizish uchun avval s = at
2
/2 formuladan 
t vaqtning bir necha qiymatiga mos kelgan 
s yo‘lni hisoblaymiz va natijalarni jadvalga 
yozib chiqamiz:
t, s
0
1
2
3
4 5
s, m
0
1
4
9 16 25
Jadvaldagi t va s ning mos qiymatlarini 
koordinata o‘qlarida aks ettirib, yo‘l 
grafigini hosil qilamiz (40-rasm). Bu 
grafik egri chiziqdan iborat bo‘lib, vaqt 
ortib borishi bilan bosib o‘tilgan yo‘l 
proporsional ravishda ortib boradi.