I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

16-§. AYLANMA HARAKATNI TAVSIFLAYDIGAN 
KATTALIKLAR ORASIDAGI MUNOSABATLAR
Chiziqli tezlik bilan burchak tezlik orasidagi munosabat
Avvalgi mavzu oxiridagi masala yechish namunasida tekis aylanma 
harakat qilayotgan jismning yo‘l formulasi keltirib chiqarilgan edi:
Δsﬞ = ΔφR.
Bu formulani chiziqli tezlik formulasiga qo‘yib, quyidagi ifodani hosil 
qilamiz:
Demak, tekis aylanma harakatda chiziqli tezlik bilan burchak tezlik 
orasidagi munosabat quyidagicha bo‘ladi:
υ = ωR . (1)
Aylanish davri, chastotasi, chiziqli tezlik va burchak tezlik 
orasidagi munosabatlar
Aylanma tekis harakatini yanada to‘liqroq ifodalash uchun aylanish davri 
va aylanish chastotasi tushunchalaridan foydalaniladi.
υ = —
Δt = = ωR.
ΔφR
Δt
Δsﬞ

---

60
Kinematika asoslari
Jismning bir marta aylanishiga ketgan vaqt aylanish davri deb 
ataladi.
Aylanish davri T bilan belgilanadi. Uning 
asosiy birligi – sekund (s).
Agar jism Δt vaqt ichida n marta aylangan 
bo‘lsa, u holda aylanish davri T quyidagicha 
aniqlanadi:
T = —
Δt
n . (2)
49-rasmda tasvirlangan ipga bog‘langan shar cha 8 s da 20 marta aylansa, 
aylanish davri quyi dagicha topiladi: 
T = —
8
20 s = 0,4 s.
Jismning vaqt birligidagi aylanishlar soni aylanish chastotasi deb 
ataladi.
Aylanish chastotasi v (nyu) bilan belgilanadi. Uning asosiy birligi – 1/s.
Agar jism Δt vaqtda n marta aylangan bo‘lsa, u holda aylanish chastotasi 
v quyidagicha aniqlanadi:
v = —n 
Δt 
.
(3)
Ipga bog‘langan jism 8 s da 20 marta aylansa, aylanish chastotasi quyi-
dagicha topiladi:
v = —
20 
8 –
1
s = 2,5 –
1
s . 
Aylanish davri T bilan aylanish chastotasi v orasidagi munosabat: 
T = –1 
v yoki v = –
1
T . (4)
Aylanish davri T bilan chiziqli tezlik υ orasidagi munosabat:
T = —
2πR 
υ yoki υ = —
2πR
T  . (5)
Aylanish davri T bilan burchak tezlik ω orasidagi munosabat: 
T = —
2π
ω yoki ω = —
2π
T . (6)
 
Aylanish chastotasi v bilan chiziqli tezlik υ orasidagi munosabat: