I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Jismning inertlik xossasini tavsiflaydigan fizik kattalik massa deb 
ataladi va m harfi bilan belgilanadi. 
«Massa» so‘zi lotinchada «bo‘lak», «parcha» degan ma’noni bildiradi. 
Istalgan jismning massasi, u qayerda bo‘lishidan qat’i nazar, bir xil qiymatga 
ega bo‘ladi. Jism dengiz ostidami, boshqa sayyoradami yoki kosmosdami, 
farqi yo‘q, massasi o‘zgarmaydi. Xalqaro birliklar sistemasida massaning 
birligi qilib kilogramm qabul qilingan. Dastlab etalon sifatida temperaturasi 
4 °C bo‘lgan 1 dm
3
(1 litr) hajmdagi sof (distillangan) suv ning massasi 1 kg 
ga teng deb olingan edi. Biroq bu etalon zarur aniqlikni ta’minlay olmadi.
Havoda oksidlanmaydigan platina va iridiy qotishmasidan tay­
yorlangan, massasi 1 kg ga teng bo‘lgan silindr massa etaloni 
deb qabul qilingan.
Uning asl nusxasi Parij yaqinidagi Sevr shaharchasidagi Xalqaro o‘lchov-
lar byurosida saqlanadi. 

---

78
Dinamika asoslari
Jism massasi gramm (g), sentner (sr), tonna (t) kabi birliklarda ham 
o‘lchanishini bilasiz. Jismlar massasini shayinli va boshqa turdagi tarozilar 
yordamida o‘lchash mumkin.
Jismlar sistemasining massasi
Massa skalyar kattalikdir. Bir nechta jismning umumiy massasini to-
pish uchun har qaysi jism massasi to‘g‘ridan-to‘g‘ri qo‘shiladi. Masalan, 
qaralayotgan sistemada m
1
va m
2
massali ikkita jism mavjud bo‘lsin. Bu 
jismlar sistemasining massasi m = m
1
+ m
2
ga teng bo‘ladi. Agar sistema 
m
1
, m
2
, m
3
, . . , m
n
massali n ta jismdan tashkil topgan bo‘lsa, sistemaning 
massasi shu jismlar massalari ning yig‘indisiga teng bo‘ladi:
m = m
1 
+ m
2 
+ m
3 
+ . . . + m
n
.
Ushbu xossaga ko‘ra, massa modda miqdorining o‘lchovi vazifasini bajaradi.