I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Yer sirti yaqinida gorizontal yo‘nalish bo‘yicha 7,9 km/s tezlik-
da otilgan jism Yer shari atrofida aylana bo‘ylab harakatlanadi. 
Tezlikning bu qiymati birinchi kosmik tezlik deb ataladi. 
Masala yechish namunasi
Bola baland qoyada turib ko‘l tomon gorizontal yo‘nalishda 15 m/s 
tezlik bilan tosh otdi. Oradan 2 s o‘tgandan keyin tosh suvga borib 
tushgani ma’lum bo‘ldi. Ko‘l suvi sathidan bola turgan qoyaning baland-
ligini toping. Tosh harakatning gorizontal proyeksiyasi bo‘yicha qancha 
masofaga borib tushgan? Toshni otish chog‘ida bolaning qo‘li qoyadan 
1 m balandlikda ekanligini hisobga oling. g = 10 m/s deb oling.
Berilgan:  Formulasi: Yechilishi:
υ
0
= 15 m/s;   
2
gt 
2
h =
;
10 · 2
2
h = 2 m = 20 m;
t = 2 s; h
0
= 1 m;
g = 10 m/s
2
. h
1
= h – h
0
; h
1
= (20 – 1) m = 19 m;
Topish kerak: s = υ
0 
t. s = 15 m/s ⋅ 2 s = 30 m.
h
1
= ? s = ?  Javob: h
1
= 19 m; s = 30 m.
Tayanch tushunchalar: gorizontal otilgan jismning harakati, birinchi 
kosmik tezlik.
1. Quyidagilar uchun erkin tushish tezlanishini hisoblang: Yer (R = 6400 km, 
g
0 
= 9,8 m/s
2
), Mars (R = 3400 km, g
0
= 3,6 m/s
2
), Venera (R = 6000 km, 
g
0
= 8,4 m/s
2
), Oy (R = 1760 km, g
0
= 1,7 m/s
2
). 
2. Massasi va radiusi Yer massasi va radiusidan 2 marta katta bo‘lgan sayyora 
uchun birinchi kosmik tezlikni toping.

---

112
Dinamika asoslari
1. Jism minoradan gorizontal yo‘nalishda 8 m/s tezlik bilan otildi. Jism 3 s vaqt-
dan keyin yerga borib tushdi. Minoraning balandligini toping. Jism minora-
dan qancha uzoqlikka borib yerga tushgan? Ushbu va keyingi masalalarda 
g = 10 m/s
2
deb oling. 
2. Jism minoradan gorizontal yo‘nalishda 12 m/s boshlang‘ich tezlik bilan otildi va 
60 m masofaga borib yerga tushdi? Jismning yerga tushish vaqtini va minoraning 
balandligini toping. 
3. Avtomobil 80 km/soat, samolyot 900 km/soat tezlik bilan harakatlanmoqda. Ular 
har birining tezligi birinchi kosmik tezlikdan necha marta kam?