I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Birinchi natija. 80 m balandlikdan tashlangan jism 4 s da yerga tu-
shadi. Shu balandlikdan 5 m/s, 10 m/s, 15 m/s, 20 m/s boshlang‘ich tezlik 
bilan gorizontal yo‘nalishda otilgan jismlar ham bir xilda 4 s da yerga 
tushadi. Hattoki, ularning 1 s, 2 s, 3 s oxirida yerdan balandliklari ham 
bir xil bo‘lib, boshlang‘ich tezliksiz tashlangan jismdagi kabi bo‘ladi.
Balandlikdan boshlang‘ich tezliksiz tashlangan jism yerga qancha 
vaqtda tushsa, shu balandlikdan gorizontal yo‘nalishda otilgan 
jism ham shuncha vaqtda yerga tushadi.
Ikkinchi natija. Gorizontal otilgan jism ixtiyoriy teng vaqtlar orasi-
da minoradan bir xil masofaga uzoqlashib boradi. Agar yerga jismning 
egri chiziqli harakatining proyeksiyasi tushirilsa, uning proyeksiyasi to‘g‘ri 
chiziqli tekis harakatni ifodalaydi. Shuning uchun minora ostidan jism ning 
tushgan joyigacha bo‘lgan masofa quyidagicha ifodalanadi:
s = υ
0
t. (1)
98-rasmda ko‘rsatilganidek, jism 80 m balandlikdagi minoradan 5 m/s, 
10 m/s, 15 m/s, 20 m/s boshlang‘ich tezlik bilan gorizontal yo‘nalishda 
otilgan bo‘lsa, jism har gal minoradan qancha uzoqlikka borib tushishini 
hisoblaylik. Bunda t = 4 s deb olib, (1) formuladan har bir holat uchun 
s masofani topamiz: 
1) υ
0
= 5 m/s da s = 5 m/s · 4 s = 20 m;
1 s 
2 s 
3 s 
4 s 
35 
60 
75 
80 
h, m
0 
υ
→
0
20 
40 
60 
80 s, m 
υ
0 
= 0
υ
0 
= 5 m/s
υ
0 
= 10 m/s
υ
0 
= 20 m/s
98-rasm. Balandlikdan gorizontal 
yo‘nalishda otilgan jismning harakati
υ
0 
= 15 m/s

---

110
Dinamika asoslari
2) υ
0
= 10 m/s da s = 10 m/s · 4 s = 40 m;
3) υ
0 
= 15 m/s da s = 15 m/s · 4 s = 60 m;
4) υ
0
= 20 m/s da s = 20 m/s · 4 s = 80 m.
Demak, gorizontal otilgan jism ikki xil harakatda ishtirok etadi, ya’ni 
gori zontal yo‘nalishda to‘g‘ri chiziqli o‘zgarmas tezlikdagi harakatini davom 
ettiradi hamda Yerning tortish kuchi ta’sirida vertikal yo‘nalishda o‘zgaruv-
chan tezlikda erkin tushish tezlanishi bilan pastga erkin tushadi.
Bir vaqtda ham gorizontal, ham vertikal harakat qilayotgan jismning nati-
javiy tezligi vektorlarning yig‘indisi ko‘rinishida quyidagicha ifodalanadi: 
υ
→
= υ
→
g
+ υ
→
v 
.
Bunda υ
g
– jismning gorizontal yo‘nalishdagi tezligi; υ
v
– jismning vertikal 
yo‘nalishdagi tezligi.