120
Dinamika asoslari
Dumalanish ishqalanish
Bir jism ikkinchi jism yuzasi bo‘ylab sirpanmasdan dumalasa,
bunda hosil bo‘lgan ishqalanish dumalanish ishqalanish deyiladi.
G‘ildiraklar g‘ildiraganda,
bochka yoki
g‘o‘la
lar dumalatilganda, dumalanish
ishqala nish namoyon bo‘ladi. Dumalanish
ishqalanish hosil bo‘lishining
asosiy sa-
babi g‘ildirak tegib turgan sirtning og‘ir-
lik kuchi ta’sirida chuqurcha paydo bo‘lib
deformatsiyalanishidir. G‘ildirak sirti va u
dumalayotgan sirt qanchalik qattiq bo‘lsa,
g‘ildirak dumalayotganda shuncha kam de-
formatsiyalanadi va dumalanish ishqa lanish
kuchi
F
i(d)
shuncha kichik bo‘ladi (111-
rasm). Temir yo‘lning temir izlarida ishqalanish kuchi juda kichik
bo‘lishining sababi ham shunda.
Har qanday jismning
duma lanish ishqala-
nish kuchini o‘lchash mumkin. Buning uchun
aravacha dinamometr orqali bir xil tezlikda
tortiladi. Bunda aravacha g‘ildiraklarining
dumalanish ishqalanish kuchi
F
i(d)
dinamometr
ko‘rsatgan
F kuchning qiymatiga teng bo‘la-
di (112-rasm). Bu kuchning qiymati 4 ga bo‘linsa,
aravachadagi har bir
g‘ildirakning dumalanish ishqalanish kuchi topiladi.
Dumalanish ishqalanish kuchi
F
i(d)
sirpa-
nish ishqalanish kuchi
F
i(s)
dan kichik bo‘la-
di (113-rasm). Shuning uchun ham qadim-
dan odamlar og‘ir
yuklarni bir joydan boshqa
joyga ko‘chi rishda g‘o‘lalardan foydalangan-
lar. G‘ildirak ixtiro qilingandan keyin esa u
g‘o‘lalar o‘rnini egallagan. G‘ildirakning ixtiro
qilinishi buyuk kash fiyotlardan biridir.
Tajri-
balar shuni ko‘rsatadiki, dumalanish ishqala-
nish kuchi
F
i(d)
jism ning og‘irligi
P ga to‘g‘ri
proporsional, dumalayotgan jism radiusi
r ga
teskari pro porsional bo‘ladi, ya’ni:
112-rasm. Dumalanish
ishqalanish kuchini aniqlash
F
→
i(
d)
F
→
F
→
i(
d)
F
→
i(
s)
F
→
F
→
Do'stlaringiz bilan baham: