I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

113-rasm. Sirpanish (a) 
bilan dumalanish (b) 
ishqalanishning qiyoslanishi
111-rasm. Dumalanish 
ishqalanishda vektorlarning 
yo‘nalishi
F
→
F
→
pr
mg
r
N
→
Q
→
A
υ
→

---

121
V bob. Tashqi kuchlar ta’sirida jismlarning harakati
µ
d 
= F
i(d)
P
r
r = D2
 r
=
0,5 m 
1
2 m = 0,5 m;
F
i(d)
= 0,002 m· 20 000 N= 80 N.
F
i(d)
= µ
d
r
P
,
;
.
F
i(d)
= µ
d
r
P
(3)
bunda µ
d
– dumalanish ishqalanish koeffitsiyenti. Uning qiymati bir-bi-
riga ishqalanuvchi jismlarning materiali, sirtlarining silliqligi va bosh-
qalarga bog‘liq. µ
d
ning qiymati po‘lat bilan po‘lat uchun 0,2 mm ga, 
avtomobil g‘ildiragi rezi nasi bilan asfalt uchun 2 mm ga teng. Yog‘och 
taxtaning polga ishqalanish kuchini o‘lchash uchun yog‘ochga dina mo-
metrni ulaymiz. Dinamometrni gorizontal holda ushlab, yog‘ochni pol-
ga nisbatan tekis harakatlantiramiz. Jism tekis harakat qila boshlaganida 
dina mometrning ko‘rsatgichi ishqalanish kuchini ko‘rsatadi. Yog‘ochning 
tekis harakat qila boshlashi ta’sir etuvchi kuch va ishqalanish kuchi 
bir-biriga tengligini ko‘rsatadi. Faqat bu kuchlar qarama-qarshi yo‘nal-
gan bo‘ladi. Agar yo g‘och ustiga yuk qo‘ysak, yuksiz holatga nisbatan 
ko‘proq ishqalanish paydo bo‘lganligini kuzatamiz. (2) formuladan duma-
lanish ishqalanish koeffitsiyentini topaylik:
Demak, dumalayotgan jism radiusi qancha katta bo‘lsa, dumalanish ish-
qalanish koeffitsiyenti ham shuncha katta bo‘lar ekan. 
Masala yechish namunasi
Massasi 2 t bo‘lgan avtomobilning g‘ildiraklari bilan asfalt orasidagi 
duma lanish ishqalanish kuchini toping. G‘ildirak diametrini 1 m, rezi-
na bilan asfalt orasidagi duma lanish ishqalanish koeffitsiyentini 2 mm, 
g = 10 m/s
2
deb oling.
Berilgan: Formulasi: Yechilishi:
m = 2 t = 2 000 kg; P = mg; P = 2000 kg · 10 m/s
2
= 20 000 N;  
µ
d
= 2 mm = 0, 002 m;
D = 1 m; g = 10 m/s
2
.
Topish kerak:
F
i(d)
= ? Javob: F
i(d)
= 80 N.