I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Nyutonning ikkinchi qonuni formulasi va ta’rifi
O‘tkazilgan tajribalarning natijalari a tezlanish, F kuch va m massa 
orasidagi munosabatni aniqlashga imkon beradi. (2) va (3) formulalarni 
birgalikda yozib ko‘raylik: 
a = –F
m . (4)
Bu – Nyutonning ikkinchi qonuni formulasi. U quyidagicha ta’riflanadi:
Jismning tezlanishi unga ta’sir etayotgan kuchga to‘g‘ri pro­
porsional, massasiga esa teskari proporsionaldir.
(4) formuladan F ni topib, Nyutonning ikkinchi qonunini quyidagicha 
ifodalash ham mumkin:
F = ma.  (5)
Xalqaro birliklar sistemasida kuch birligi qilib nyuton (N) qabul qilinganini 
bilasiz. (5) formuladan:
1 N = 1 kg ּ 1 m
—
s
2 
= 1 kg m
—
s
2
.
1 N – bu 1 kg massali jismga 1 m
—
s
2
tezlanish beradigan kuchdir.
Nyutonning ikkinchi qonuni formulasi vektor ko‘rinishda quyidagicha ifoda-
lanadi:
a
→
 = —
F
→
m . (6)
Aslida, Nyutonning birinchi qonuni ikkinchi qonunining F = 0 dagi xususiy 
holidir. Chunki, F = 0 = ma da m ≠ 0 bo‘lgani uchun, a = 0 ekanligi kelib chiqa-
di. Ya’ni, jismga kuch ta’sir etmasa, unda tezlanish bo‘lmaydi.
Masala yechish namunasi
Massasi 50 g bo‘lgan xokkey shaybasi muz ustida turibdi. Agar xokkeychi 
unga 100 N kuch bilan zarb bersa, shayba qanday tezlanish oladi?
Berilgan: 
 
Formulasi: 
Yechilishi:
m = 50 g = 0,05 kg;
F = 100 N. a = 100 N = 2 000 m
—
s
2
Topish kerak: Javob: a = 2 000 m
—
s
2
a = ?
Tayanch tushunchalar: Nyutonning ikkinchi qonuni.
1. 1 va 2-tajribalar asosida aravacha tezlanishini topib, jadvalni to‘ldi-
ring va xulosa chiqaring.
№
F , N
m, kg a, m/s
2
№
F , N
m, kg
a, m/s
2
1
0,1
1
1
0,1
1
2
0,2
1
2
0,1
2
3
0,3
1
3
0,1
3
1. Agar massasi 2 kg bo‘lgan jismga bir vaqtda 10 N va 15 N kuch ta’sir etayotgan 
bo‘lsa, u qanday tezlanishlar olishi mumkin?
2. υ tezlik bilan harakatlanayotgan jism shu tezlikda harakatini davom ettirishi 
uchun doimiy F kuch ta’sir etib turishi shartmi? F kuch ta’sirini yo‘qotsa, jism 
ham to‘xtaydimi?
70­rasm. Tezlanishning 
massaga bog‘liqligi 
m
2m
→
a
1
→
F
→
F
 →
a
2

---

81
IV bob. Harakat qonunlari
Xalqaro birliklar sistemasida kuch birligi qilib nyuton (N) qabul qilinganini 
bilasiz. (5) formuladan:
1 N = 1 kg ּ 1 m
—
s
2 
= 1 kg m
—
s
2
.