I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Faqat butun olam tortishish kuchi ta’sirida erkin harakat qilayot-
gan har qanday jism vaznsizlik holatida bo‘ladi.
Yer atrofida orbita bo‘ylab ayla nib yur-
gan kosmik kema, uning ichidagi kos monavt, 
erkin tushish tezlanishi bilan sho‘ng‘iyotgan 
samolyot vaznsizlik holatida bo‘ladi. Vazn-
sizlik holatida kosmonavt kema ichida erkin 
suzib yuradi (97-rasm). Bu holatda kosmo-
navtning og‘irligi nolga teng bo‘ladi. 
Tez kelayotgan avtomobil birdaniga past-
likka qarab yura boshlaganida vaznsizlik ho-
latini sezamiz. Istirohat bog‘laridagi «yurak-
ni shuvullatuvchi» attraksionlarda yuklama va vaznsizlik hodisalarning 
guvohi bo‘lishimiz mumkin. 
Bunda attraksion qat nashchillari yuqoriga kes kin ko‘tarilish boshlanishi 
bilan qo‘shimcha kuch ta’sir etayotganligini, o‘rindiqqa kattaroq og‘irlik 
bilan bosim bo‘layotganligini, ya’ni yuklamani sezadilar. Pastga tomon kes-
kin tushishda esa erkin tushish tezlanishi bilan harakat qilishni boshla gan 
qat nashchilar vaznsizlikni his qiladilar.
Masala yechish namunasi
Polvon yerda turgan 64 kg massali toshni dast ko‘tardi. Bunda tosh
97-rasm. Vaznsizlik holatidagi 
kosmonavtlar 
96-rasm. Tezlanish a = 0 (1) va a = g (2) 
bo‘lganida prujinaning cho‘zilishi
a = 0
2
1
a
a = g

---

108
Dinamika asoslari
2,7 m/s
2
tezlanish oldi. Jismning og‘irlik kuchini toping. Toshni yerdan 
ko‘tarish paytida uning og‘irligi qancha bo‘lgan? 
Berilgan:  Formulasi: Yechilishi:
m = 64 kg;   F
og‘ 
= mg;  F
og‘ 
= 64 kg ⋅ 9,8 m/s
2 
≈ 630 N;
a = 2,7 m/s
2
; P
= mg + ma; P
= 64 kg ⋅ (9,8 + 2,7) m/s
2 
= 800 N.
g = 9,8 m/s
2
. P
= m(g + a).
Topish kerak:   Javob: F
og‘
≈ 630 N; P = 800 N.
F
og‘
= ? P = ?