I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Jism yuqoriga tik yo‘nalishda a tezlanish bilan harakatlanganda, 
uning og‘irligi ma miqdorida ortadi. Bu yuklama deb ataladi.
(2) va (1) formulalardagi og‘irliklar nisbati n = (g + a)/g ga teng 
bo‘lib, yuklamani hosil qiladi. Bu formula yordamida yuklama miqdorini 
hisob- lash mumkin. Demak, yukning o‘z ostidagi tayanchga ta’sir eta-
yotgan og‘irligining miqdori og‘irlik kuchidan tashqari yukning tez lanishi 
bor yoki yo‘qligiga ham bog‘liq ekan. Jism og‘irligi bilan og‘irlik kuchi 
→
P
= 
→
F
og‘
→
P
= 
→
F
og‘ 
+ ma
b
a 
93-rasm. Jismning 
tinch holati (a) va 
yuqoriga tezlanishli 
harakati (b) 

---

106
Dinamika asoslari
ayirmasi noldan farqli bo‘lishining sababi uning 
tezlanishga ega ekanligidir.
Hayotimizda yuklamaning namoyon bo‘lishini 
ko‘p uchratganmiz. Masalan, tinch holatdagi lift 
ko‘tarila boshlaganida, u a tezlanish oladi. Bunda 
uning ichida turgan odam lift poliga odatdagidan 
ma ga ko‘p kuch bilan bosadi (94-rasm). Raketa 
katta tezlanish bilan uchirilganda, uning ichidagi 
kosmonavt katta yuklamaga dosh berishi kerak.
Vaznsizlik
Endi prujinani yuki bilan birgalikda keskin 
pastga harakatlantiraylik. Bu harakat boshlan-
ganida ma’lum uzunlikka cho‘zilib, muvozanat 
holatida turgan prujina siqiladi (95-a rasm). 
Bir zumda prujinaning elastiklik kuchi jism-
ning og‘irligi bilan muvozanatga keladi va jism 
ham pastga a tezlanish bilan harakatlana bosh-
laydi. 
Prujina cho‘zilishining kamayishi esa jism 
og‘irligi kamayganligini ko‘rsatadi. Bunda og‘ir-
lik ma ga kamayadi:
P = F
og‘ 
– ma yoki P = mg – ma .