I bob. Organik kimyoning tuzilish nazariyasi 1-§. Organik kimyo tarixi. Organik birikmalarning o‘ziga xos xususiyatlari

Fizik xossalari. Toza saxaroza shirin mazali, suvda yaxshi eriydigan, rangsiz
modda.
Kimyoviy xossalari. Saxarozaning eng muhim xossasi gidrolizga
uchrashidir:
C12H22O11 + H2O H2SO4 C6H12O6 + C6H12O6
saxaroza glukoza fruktoza
Saxaroza molekulasi glukoza va fruktoza molekulalarining qoldiqlaridan
tashkil topgan. Saxaroza molekulasidan glukoza hosil bo‘lishini aniqlash
mumkin.
Saxaroza eritmasiga dastlab bir necha tomchi H2SO4 qo‘shib qaynatamiz.
So‘ng kislotani ishqor bilan neytrallab, eritmaga Cu(OH)2 qo‘shib qizdiramiz.
Natijada qizil cho‘kma hosil bo‘ladi. Bundan shunday xulosa qilish mumkinki,
saxaroza H2SO4 ta’sirida gidrolizlanadi va aldegid guruhsi saqlovchi glukoza
hosil qiladi. Aldegid guruhi tutuvchi molekulalar esa Cu(OH)2 ni qizil cho‘kma
hosil qilguncha , ya’ni Cu2O gacha qaytaradi.
Maltoza Bir molekula maltoza gidrolizlanganda ikki molekula glukoza hosil
bo‘ladi:
126
Polisaxaridlar tabiiy yuqori molekular moddalar bo‘lib, tabiatda juda
ko‘p tarqalgan hamda inson va hayvonlar hayotida muhim rol o‘ynaydi.
Polisaxaridlar juda ko‘p monosaxarid qoldiqlaridan tashkil topgan.
Ularga kraxmal va sellulozalar misol bo‘ladi.
C12H22O11 + H2O 2 C6H12O6
maltoza glukoza
Polisaxaridlar
Kraxmal. Kraxmal (C6H10O5)n tabiiy polimer modda bo‘lib, bu moddaning
molekular massasi aniq topilmagan, lekin uning juda kattaligi ma’lum va
har xil namunalarida turlicha bo‘lishi mumkin. Shu sababli boshqa polisaxaridlar
singari kraxmalning formulasi (C6H10O5)n tarzida ifodalanadi.
Kraxmalning gidrolizi natijasida faqat glukoza hosil bo‘lgani uchun bu
zvenolar glukoza molekulasi qoldiqlari degan xulosaga kelamiz:
(C6H10O5)n + (n-1)H2O H2SO4 , to
nC6H12O6
kraxmal glukoza
Kraxmal makromolekulasi halqali α-glyukoza molekulalari qoldiqlaridan
tashkil topganligi isbotlangan. Kraxmal hosil bo‘lishini quyidagicha ifodalash
mumkin :
C C
C O
C C OH
H
H
OH
H
H OH
OH
H
CH2 OH
C C
C O
C C OH
H
H
OH
H
H OH
OH
H
CH2 OH
+ +
OH
...
nH2O +
C C
C O
C C OH
H
H
H
H OH
H
CH2 OH
O C C
C O
C C OH
H
H
H
H OH
H
CH2 OH
... O O ...
HO
...
127
Kraxmal hosil bo‘lishi polikondensatsiya reaksiyasi asosida boradi. Ya’ni
kichik molekulyar modda sifatida glukoza molekulasidan , yuqori molekulyar
birikmali kraxmal hosil bo‘ladi va qo‘shimcha mahsulot sifatida H2O hosil
bo‘ladi.