I-мавзу. Бухгалтерия ҳисоби, унинг моҳияти ва аҳамияти

Умумишлаб чиқариш харажатлари ҳисоби

Ишлаб чиқаришни бошқариш харажатлари салмоқли бўлган корхоналарда умумишлаб чиқариш харажатлари ой давомида 2510-«Умумишлаб чиқариш харажатлари» счёти дебети бўйича жамланади. Уларга қуйидагилар киради:

• 
  бошқарув аппарати ва бошқа цех ходимларини сақлаш;
  
• 
  ишлаб чиқариш мақсадидаги асосий воситалар ва номоддий активлар эскириши (амортизацияси);
  
• 
  ишлаб чиқариш мақсадидаги ускуналар, бинолар, иншоотлар ва анжомларни сақлаш ва таъмирлаш;
  
• 
  меҳнатни муҳофаза қилиш, хавфсизлик техникаси харажатлари;
  
• 
  синовлар, тажрибалар, тадқиқотлар, рационализаторлик ва ихтирочилик;
  
• 
  инвентарь ва хўжалик ашёлари бўйича сарф харажатлар;
  
• 
  ишсиз туриб қолишлардан йўқотишлар;
  
• 
  цехларда сақлаш пайтида моддий бойликлар бузилишидан йўқотишлар;
  
• 
  моддий бойликлар ва тугалланмаган ишлаб чиқариш камомади;
  
• 
  бошқа харажатлар.
  

Корхонанинг бухгалтерия хизмати ушбу харажатлар сметасини ишлаб чиқиши зарур.
Умумишлаб чиқариш харажатларининг жамлама ҳисоби 2510 - «Умумишлаб чиқариш харажатлари» актив йиғш- тақсимлаш счётида қуйидаги счётлар бўйича юритилади;
2510 - «Моддий харажатлар»;
2511 - «Меҳнатга ҳақ тўлаш харажатлари»; 2512 - «Ижтимоий ажратмаларга харажатлар»;
2513 - «Асосий воситалар ва номоддий активлар амортизацияси»; 2514 - «Бошқа харажатлар»;
Ой давомида харажатлар 2510-«Умумишлаб чиқариш харажатлари» счёти дебетида ҳисобга олинади, ой охирида харажатлар маҳсулот турлари ўртасида, шунингдек тугалланмаган ишлаб чиқариш ва товар маҳсулоти қолдиғи ўртасида тақсимланади. Шунинг учун 2510-счёт сальдога эга эмас.

Умумишлаб чиқариш харажатларини ҳисобга олувчи счёт бўйича корреспонденция (2500)

Т/р	Хўжалик операцияси мазмуни	Счётлар корреспонденцияси
		дебет	кредит
1	Умумишлаб чиқариш аҳамиятидаги асосий воситалар бўйича эскиришни ҳисоблаш	2510	0220-0299
2	Умумишлаб чиқариш хусусиятидаги номоддий активлар бўйича эскиришни ҳисоблаш	2510	0510-0590
3	Умумишлаб чиқариш мақсадларида материалларни сарф қилиш	2510	1010-1090
4	Умумишлаб чиқаришга ўтказиладиган хизмат сафари харажатларини акс эттириш	2510	4220
5	Умумишлаб чиқариш бўйича етказиб берувчиларнинг ҳизматлари (қувват, сув, газ, алоқа ва ҳоказо)	2510	6010
6	Давлат мақсадли жамғармаларига ажратмаларни умумишлаб чиқариш харажатларига ўтказиш	2510	6520
7	Ишлаб чиқаришга хизмат кўрсатиш билан банд бўлган ходимлар иш ҳақи бўйича харажатларни ҳисоблаш	2510	6710
8	Умумишлаб чиқаришга ўтказиладиган ижара ҳақини ҳисоблаш	2510	6910

Ишлаб чиқаришнинг хусусиятларига қараб умумишлаб чиқариш харажатларини тақсимлашнинг турли усуллари қўлланилади, уларнинг асосийлари қуйидагилардир:

• 
  ишлаб чиқаришдаги ишчиларнинг асосий иш ҳақига мутаносиб равишда;
  
• 
  тақсимлаш бўйича харажатларига мутаносиб равишда;
  
• 
  ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдорига мутаносиб равишда;
  
• 
  бевосита харажатларга мутаносиб равишда ва ҳоказо.
  

Умумишлаб чиқариш харажатларини ишлаб чиқариш ишчиларининг асосий иш ҳақига мутаносиб равишда тақсимлашга мисол келтирамиз. Ишлаб чикариш корхонасида жами умумишлаб чикариш харажатлари – 320000 сумни ташкил этди, асосий ишлаб чикариш ишчиларининг иш хаки: А махсулот буйича – 120000сум, Б махсулот буйича – 180000сум, В махсулот буйича – 100000сум. Ҳисоб-китоб қуйидагича амалга оширилади: аввал хар бир махсулот буйича иш хаки харажатларининг жами ишлаб чикариш ишчиларига ҳисобланган иш хаки харажатларга нисбатан улушини аниклаймиз:
А махсулот буйича иш хаки харажатлари улуши – (120000:400000)х100=30% Б махсулот буйича иш хаки харажатлари улуши – (180000:400000)х100=45% В махсулот буйича иш хаки харажатлари улуши – (100000:400000)х100=25%
Сўнгра ушбу улушларга мувофиқ аниқ буюмга тўғри келадиган умумишлаб чиқариш харажатлари суммаси белгиланади:
А буюми (320 000 х 30%) = 96 000 сўм;
Б буюми (320 000 х 45%) = 144 000 сўм;
В буюми (320 000 х 25%)= 80 000 сўм.
Ушбу харажатлар тақсимлангач, улар асосий ишлаб чиқаришга қуйидаги ўтказма билан ҳисобдан чиқарилади: Д-т 2010-«Асосий ишлаб чиқариш».
К-т 2510-«Умумишлаб чиқариш харажатлари».
Ёрдамчи ишлаб чиқариш таннархига харажатларни ҳисобдан чиқариш:
Д-т 2310-«Ёрдамчи ишлаб чиқариш».
К-т 2510-«Умумишлаб чиқариш харажатлари».
Бир турдаги маҳсулот ишлаб чиқарадиган ва таннархни калькуляция қилмайдиган корхоналарда ушбу харажатлар бевосита 2010-«Асосий ишлаб чиқариш» счётида ҳисобга олиниши мумкин.

1.