I. T. Pаlvаnоv kоnstitutsiyaviy huquq

KОNSTITUTSIYAVIY HUQUQ
132
133
uni miqdoriy chegaralamaydi. Lekin O‘zbekiston Respublikasi 
fuqarolik kodeksi mulkning ikki shaklini huquqiy tartibga 
soladi. Fuqarolik kodeksining 167-moddasi
27
ga asosan, 
O‘zbekiston Respublikasida mulkchilikning quyidagi shakllari 
mavjud:
Xususiy mulk.
Ommaviy mulk.
Davlat mulk shakllarini rivojlantirish uchun zarur 
huquqlarning tengligini ta’minlaydi va uning himoya 
qilinishini kafolatlaydi. Mulk shakllarini bunday turkumlash 
uchun mulk sub’ekti maqomi va mol-mulk rejimining uzviy 
birligi asosiy mezon hisoblanadi. O‘z navbatida, xususiy mulk 
shakli quyidagi ko‘rinishlarda (turlarda) namoyon bo‘ladi:
yakka shaxsga (individga) tegishli mulk (fuqarolar mulki);
nodavlat yuridik shaxslar mulki;
Ommaviy mulk tarkibiga quyidagilar kiradi:
O‘zbekiston Respublikasi mulki;
ma’muriy-hududiy tuzilmalar mulki (munitsipal mulk).
Garchand, Fuqarolik kodeksida mulkning ikki shakli 
mustahkamlangan bo‘lsada, Konstitutsiyaning 53-moddasi 
mulkning boshqa shakllarda bo‘lishi mumkinligini ham 
e’tirof etadi. Xususan, “O‘zbekiston Respublikasida mulkchilik 
to‘g‘risida”gi qonunining moddasida mulkning fuqarolik 
kodeksidagi singari an’anaviy ikki shaklidan tashqari jamoa 
mulki, aralash mulk hamda boshqa davlatlar hamda xalqaro 
tashkilotlar yuridik va jismoniy shaxslarining mulki kabi 
shakllarda bo‘lishi ham ko‘zda tutilgan.
Bozor munosabatlarining asosini tashkil etuvchi mulk 
shakllaridan biri bo‘lgan xususiy mulk qonun hujjatlariga 
muvofiq tarzda qo‘lga kiritgan har qanday narsalar bo‘lishi 
mumkin. O‘zbekiston Resublikasi fuqarolik kodeksi 
27 Ўзбeкистoн Рeспубликaсининг Фуқaрoлик Кoдeкси [Электрон манба] // 
URL: http://lex.uz (мурожат қилинган вақт 23.02.2020).
shakldagi mulkchilik bo‘lishiga ruxsat beriladi. Aynan bozor 
iqtisodiyoti tizimida mulkning xilma-xil shakllarda bo‘lishiga 
imkoniyatlar yaratiladi.
Darhaqiqat, jamiyatning iqtisodiy negizi - mavjud 
mulkchilik munosabatlariga asoslanadi. Shu sababli, mulk 
nafaqat yuridik mazmunga, balki iqtisodiy ma’noga ham 
ega. Iqtisodiy ma’noda mulk insonlarning erki-irodasidan 
tashqarida vujudga keladi. Yuridik munosabatlarda mulk 
qabul qilingan normalar orqali tartibga solinadi va ular mulk 
huquqi sifatida namoyon bo‘ladi. Kishilar mehnati bilan 
yaratilgan yoki tabiat tomonidan insonlarga o‘ziga xos tarzda 
«taqdim etilgan» boyliklar har doim mulk bo‘lib kelgan. Mulk 
birinchidan, kishining ashyoga nisbatan egalik his-tuyg‘usi 
bilan bog‘liq, ikkinchidan, ushbu ashyo xususida kishilar 
o‘rtasida vujudga keladigan munosabatdir. Demak, bir so‘z 
bilan aytganda, mulk ashyo va unga nisbatan egalik hissi bilan 
bog‘liq munosabatdir.
Qoida tariqasida mulk iqtisodiy va yuridik ma’nolardagi 
shakllarga bo‘linadi: Iqtisodiy ma’nodagi mulk shakllari 
deyilganda, moddiy mehnatlarni o‘zlashtirish usullarining 
yig‘indisi tushuniladi. Bunday usullar yakka tartibda yoki 
jamoat bo‘lib yoxud davlat tomonidan amalga oshirilishi 
mumkin.
Yuridik ma’nodagi mulk shakli - moddiy ne’matlarni 
muayyan sub’ektlarga tegishli bo‘lishini (biriktirib 
qo‘yishlikni) mustahkamlovchi va tegishli mulkning huquqiy 
rejimini belgilovchi huquqiy me’yorlar yig‘indisidan iborat.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 53-moddasiga 
asosan, bozor munosabatlarini rivojlantirishga qaratilgan 
o‘zbekiston iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakllardagi 
mulk tashkil etadi.
Ushbu Konstitutsiyaviy norma mamlakatimizda mulk 
shakllarining turli xil bo‘lishi mumkinligini o‘zida ifodalab, 

---