I. T. Pаlvаnоv kоnstitutsiyaviy huquq

KОNSTITUTSIYAVIY HUQUQ
82
83
Tug‘ilish bo‘yicha fuqarolikka ega bo‘lishning ikkita asosiy 
shakli mavjud:
“Qondoshlik huquqi” (lotincha “jus sanguinis” - inglizcha 
“right of blood”) asosida farzandning fuqaroligi uning ota-
onasining fuqaroligi, ya’ni majoziy ma’noda uning tomirida 
qaysi fuqaroning qoni oqayotgani, kimning avlodi ekanligi 
bilan belgilanib, bunda fuqarolikni belgilash u tug‘ilgan 
hududga bog‘lanmaydi. Bu usul Еvropaning ko‘p mamlakatlari, 
shu jumladan - Avstriya, Norvegiya, Finlandiya, Italiya va 
boshqalarda amal qilinadi.
“Yurtdoshlik huquqi” (lotincha “jus soli” - inglizcha “right 
of the soil” ) asosiga ko‘ra, fuqarolikni belgilashda urg‘u 
bolaning tug‘ilgan joyini qaysi davlatga tegishligidan kelib 
chiqib belgilanadi, bunda tanlov uning ota-onasini fuqaroligi 
bilan bog‘liq bo‘lmaydi. Masalan, Braziliya qonunchiligida 
belgilanishicha, ushbu davlat hududida tug‘ilgan har bir shaxs 
Braziliya fuqarosi hisoblanadi.
Аyrim хоrijiy mаmlаkаtlаrdа fuqаrоlikni оlish uchun 
“tuprоq huquqi”ning o‘zi kаmlik qilаdi.
Fuqarolikni qabul qilishning usullaridan biri naturalizatsiya 
(fuqarolikni qabul qilish) bo‘lib, bu umuman fuqaroligi 
bo‘lmagan yoki boshqa davlat fuqarosi bo‘lgan shaxs 
tomonidan fuqarolik olinishi bo‘yicha yuridik jarayondir. 
Naturalizatsiya tartibda fuqarolik quyidagi hollarda 
qabul qilinadi: a) fuqaroligi bo‘lmagan yoki fuqaroligini 
o‘zgartirmoqchi bo‘lgan shaxs so‘rovnomasiga asosan; b) bir 
davlat fuqarosining boshqa davlat fuqarosi bilan nikohdan 
o‘tishi asosida; c) fuqaroligi bo‘lmagan yoki boshqa davlat 
fuqarosi bo‘lgan bolani farzandlikka olishda.
Naturalizatsiya asosida fuqarolik berish yoki rad etish 
davlat tomonidan o‘rnatilgan qoidalar bilan belgilanadi. 
Naturalizatsiya asosida fuqarolikni berish yakka tartibda yoki 
fuqarolikni o‘zgartirish huquqidari mahrum qilinishi mumkin 
emas” dеgan prinsip mustahkamlangan
19
. Ushbu prinsip 
хalqaro huquqning umum e’tirof etilgan qoidasi asosida 
fuqarolik institutining ahamiyatini oshirish barobarida bejiz 
mustahkamlanib qo‘yilmagan.
Yuqorida aytilganidek, mamlakatimizda fuqarolik shaxs 
bilan davlatning doimiy siyosiy-huquqiy aloqasini belgilaydi, 
bu aloqa ularning o‘zaro huquqlari va burchlarida ifodalanadi. 
O‘zbekiston Respublikasida har bir kishi fuqaro bo‘lish 
huquqiga egadir. Qonunga muvofiq, hech kim fuqarolikdan 
yoki fuqarolikni o‘zgartirish huquqidan mahrum qilinishi 
mumkin emas.
O‘zbekiston Respublikasining fuqaroligi fuqarolikni olish 
asoslaridan qat’iy nazar barcha uchun tengdir. O‘zbekiston 
Respublikasining fuqarolari kelib chiqishlaridan, ijtimoiy va 
mulkiy holatidan, irqi va millatidan, jinsi, ma’lumoti, tilidan, 
dinga munosabatidan, siyosiy va boshqa e’tiqodlaridan, 
mashg‘ulotining turi hamda boshqa holatlardan qat’iy nazar, 
qonun oldida tengdirlar.
Fuqarolikni qabul qilish tartibi, o‘zgartirish va uni 
yo‘qotish asoslari har bir davlatning ichki qonunchiligi 
– Konstitutsiyalari, fuqarolikka oid qonunlari va boshqa 
qonunosti hujjatlarida mustahkamlab qo‘yiladi.
Fuqarolikning yuzaga kelishi (kelib chiqishi) naturalizatsiya 
(inglizcha naturalization) yo‘li bilan, xalqaro shartnoina 
asosida va ayrim hollarda - reintegratsiya (qayta tiklanish) 
orqali va xadya etish yo‘llari bilan amalga oshiriladi.
Fuqarolikni qabul qilishning asosiy yo‘li tug‘ilish orqali 
(lotincha filialis) kelib chiqadi, qolgan barcha usullari kam 
uchraydi. Sababi aksariyat hollarda kishilar tug‘ilishi bilan 
fuqarolikni qabul qilib, o‘z umri davomida uni o‘zgartirmaydi.
19 O’zbekiston Respublikasining fuqaroligi to’g’risida”gi Qonuni // [Elektron 
manba] // URL: http://lex.uz (murojaat qilingan vaqt 23.02.2020).

---