I. T. Pаlvаnоv kоnstitutsiyaviy huquq

KОNSTITUTSIYAVIY HUQUQ
92
93
huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro Paktda qayd etilgan inson va 
fuqarolarning shaxsiy huquq va erkinliklariga oid xalqaro 
andozalar O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida 
o‘zining to‘la aksini topgan.
Xususan, 1948-yilda qabul qilingan Inson huquqlari 
umumjahon deklaratsiyasining 3-moddasida har bir 
insonning yashash, erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqlariga 
ega ekanligi mustahkamlangan
23
. Fuqarolik va siyosiy 
huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro Paktning 6-moddasida esa, 
Yashash huquqi har bir insonning uzviy huquqidir. Bu 
huquq qonun bilan himoyalanadi. Hech kim o‘zboshimchalik 
bilan insonni yashashdan mahrum qila olmaydi” deyilgan. 
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida ham inson 
va fuqarolarning yashash huquqlariga oid ushbu xalqaro 
andozalar o‘zining to‘la aksini topgan.
Inson - biologik va ijtimoiy tushunchadir. Zero, inson 
o‘zining biologik mohiyatiga ega ravishda tug‘iladi, keyinchalik 
u hayoti va faoliyati davomida shaxs sifatida shakllanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining “Shaxsiy 
huquq va erkinliklar” nomli bоbida shaxsning huquq va 
erkinliklarini himoya qilishning huquqiy asosi o‘z aksini 
topgan. “Yashash huquqi, - deb ta’kidlanadi Konstitutsiyaning 
24-modda, - har bir insonning uzviy huquqidir. Inson hayotiga 
suiqasd qilish eng og‘ir jinoyatdir”.
O‘zbekiston inson huquqlari va erkinliklarini o‘zida 
mustahkamlagan yuzdan ortiq xalqaro hujjatlarga qo‘shilgan. 
Bu hujjatlar O‘zbekiston qonunchiligining shakllanishi, 
jumladan, jinoyat hamda inson huquq va erkinliklari borasidagi 
qonunlarning yaratilishi uchun ham asos bo‘lib xizmat qilgan.
«Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi»ning 3, 4, 
5-moddasida, «Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi 
23 Инсон ҳуқуқлари. Х.Б.Бобоев, A.X.Саидов, Ш.И.Шорахметов ва бошқалар — 
T. “Ўзбекистон” 1997 - Б 72.
O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi har bir 
insonning erkinligini, mustaqil Vatanimizda hur va farovon 
hayot kechirishini, o‘z taqdirining egasi bo‘lishini huquqiy 
ta’minlash va kafolatlashning hayotbaxsh manbayidir. Inson 
va fuqarolarning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida 
belgilab qo‘yilgan asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlari 
xilma-xil va ko‘p qirrali bo‘lib, ular turli sohalarda o‘z ifodasini 
topib kelmoqda.
Shaxsiy huquq va erkinliklarning aksariyati insoniyat paydo 
bo‘lgandan beri amalda bo‘lib kelayotgan tabiiy huquqlardir. 
Shaxsiy huquq va erkinliklar dеganda shaxslarning faqat 
o‘zigagina tegishli bo‘lgan va hayoti davomida ajralmas bo‘lib 
hisoblangan huquq va erkinliklar tushuniladi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining qator 
moddalarida fuqarolarning shaxsiy huquq va erkinliklari 
huquqiy jihatdan tartibga solingan. Konstitutsiyada shaxsiy 
huquq va erkinliklar alohida tizimni tashkil etadi va quyidagilar 
kiradi:
Yashash huquqi (24-modda);
Erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqi (25-modda);
Aybsizlik prezumpsiyasi (26-modda);
Shaxsiy hayot daxlsizligi huquqi (27-modda);
Turar joy daxlsizligi huquqi (27-modda);
Shaxslarni bir joydan ikkinchi joyga ko‘chish huquqi 
(28-modda);
Fikr, so‘z va e’tiqod erkinligi (29-modda);
Fuqarolarni huquq va manfaatlariga daxldor bo‘lgan 
hujjatlar, qarorlar va boshqa materiallar bilan tanishib chiqish 
huquqi (30-modda);
Vijdon erkinligi (31 -modda).
Ta’kidlash joizki, mazkur masalalar qator xalqaro hujjatlarda 
mustahkamlangan. Xususan, 1948-yilda qabul qilingan Inson 
huquqlari umuinjahon deklaratsiyasida va Fuqarolik va siyosiy 

---