I. uluslararasi
Download 3.66 Mb. Pdf ko'rish
|
|
1314 (1896 / 1897 ) 1315 (1897 / 1898 )
ER- KEK KADIN
TOP- LAM ERKEK KADIN TOP- LAM BURSA
65.270 66.313
131.583 64.422
65.433 129.855 ATRANOS
19.826 20.171
39.997 20.339
20.548 40.887 GEMLİK
11.422 10.407
21.819 11.911
10.207 22.118 KİRMASTI 18.722 16.938
35.660 22.435
20.335 42.770 MİHALİÇ
22.148 20.272
42.420 18.818
16.905 35.723 MUDANYA
9.021 8.374
17.395 9.053
8.409 17.462 PAZAR-
KÖY 11.133
10.345 21.478 11.323
10.513 21.836 TOPLAM
157.542 152.820 310.362 158.301 152.350 310.651
1317 (1899 / 1900 ) 1318 ( 1900 / 1901 )
ERKEK KADIN TOP- LAM ER-
KEK KA-
DIN TOPLAM BURSA
* *
* *
ATRANOS * * 42.727 * * 43.021 GEMLİK
* *
* *
KİR- MASTI
* *
* *
MİHALİÇ * * 37.038 * * 30.188 MU-
DANYA * * 17.894 * * 18.173 PAZAR-
KÖY * * 26.877 * * 30.344 TOPLAM
* *
* *
357
1321 ( 1903 / 1904 )
ERKEK KADIN
TOP- LAM ER-
KEK KA-
DIN TOPLAM BURSA
* *
* *
ATRANOS * * 42.975 * * 43.125 GEMLİK
* *
* *
KİRMASTI * * 44.399 * * 44.680 MİHALİÇ
* *
* *
MUDANYA * * 18.193 * * 18.850 PAZARKÖY * *
* *
TOPLAM *
327.405 * * 330.798
1324 ( 1906 / 1907 ) 1325 ( 1907 / 1908 )
ERKEK KADIN
TOP- LAM ER-
KEK KADIN
TOP- LAM BURSA
69.341 68.312
137.653 68.960
68.939 137.899 ATRANOS
23.128 22.576
45.704 23.128
22.576 45.704 GEMLİK
13.186 11.855
25.041 13.329
11.898 25.227 KİRMASTI 29.116 27.000
56.116 29.116
27.000 56.116 MİHALİÇ
18.496 16.743
35.239 18.496
16.743 35.239 MUDANYA
12.650 11.465
24.115 12.708
11.525 24.233 PAZARKÖY 17.447 15.950
33.397 17.447
15.950 33.397 TOPLAM
183.364 173.901 357.265 183.184 174.631 357.815 *Toplamlara ecnebi (yabancı ) nüfus dâhil edilmiştir.
Tablo No:5 Bursa Merkez ve Merkeze Bağlı Köylerin Cinsiyete Dayalı Toplam Nüfusu 27
YIL NÜFUS HİCRİ MİLADİ ER- KEK KADIN TOP- LAM 1306
1888/1889 59.167 55.876
115.043 1311
1893/1894 61.540 62.520
124.060 1312
1894/1895 60.927 60.492
121.419 1313
1895/1896 63.366 62.704
126.070 1314
1896/1897 65.270 66.313
131.583 1315
1897/1898 64.422 65.433
129.855 1317
1899/1900 * * 125.456 1318
1900/1901 * * 133.232
27 Hudâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi, Matbaa-i Vilâyet, 1303, s.72; 1306, s.92; 1310, s.311, 1311, s.314; 1312, s.370, 1313, s.136; 1314, s.420, 1315, s.314; 1317, s.346; 1318, s.338; 1319, s.350; 1321, s.368; 1324, s.606, 1325, s.68.
358
1319
1901/1902 * * 136.232 1321
1903/1904 * * 138.536 1324
1906/1907 69.341 68.312
137.653 1325
1907/1908 68.960 67.939
136.899 YALNIZ BURSA ŞEHİR MERKEZİ 1303
1885/1886 27.463 25.794
53.257* 1310
1892/1893 37.627 39.076
76.703 1313
1895/1896 30.795 30.268
61.063 1314
1896/1897 32.699 33.877
66.576 1315
1897/1898 31.043 32.233
63.276 *Yabancı (Ecnebi) nüfusu tespit edilemediği için dâhil edilmemiştir. Tablo No:5 ile Grafik No:2 ve 3’de Bursa merkez ve merkeze bağlı köylerin cin- siyete dayalı sayısal bilgileri verilmiştir. Bu bilgiler, kadın ve erkek nüfus arasında den- geli bir nüfus dağılımının olduğunu göstermektedir. Grafik No: 2 Bursa Merkez ve Merkeze Bağlı Köylerin Cinsiyete Dayalı Toplam Nüfusu*
*Tablo No:5’de verilmiş olan verilere göre hazırlanmıştır. **1303 (1885/1886), 1310 (1892/1893), 1311(1893/1894), 1312 (1894/1895), 1313 (1895/1896), 1314 (1896/1897), 1315 (1897/1898), 1317 (1899/1900), 1318 (1900/1901), 1319 (1901/1902), 1321 (1903/1904), 1324 (1906/1907).
Grafik No: 3 Bursa Merkez Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı* 0 20000
40000 60000
80000 100000
120000 140000
160000 YI L 1306 1311
1312 1313
1314 1315
1317 1318
1319 1321
1324 1325
ERKEK KADIN
TOPLAM 359
*Tablo No:5’de verilmiş olan verilere göre hazırlanmıştır. ** 1303 (1885/1886), 1310 (1892/1893), 1313 (1895/1896), 1314 (1896/1897), 1315 (1897/1898). Tablo No: 6 Bursa Merkez ile Merkeze Bağlı Köylerin Müslim, Gayrimüslim ve Yabancı Nüfus Top- lamı 28
HİCR İ MİLADİ MÜSLÜ- MAN GAYRİMÜS- LİM YABANCI TOPLAM 1311
1893/1894 91.129
31.868 1063
124.060 1312
1894/1895 88.764
31.384 1271
121.419 1313
1895/1896 91.729
33.070 1271
126.070 1314
1896/1897 97.608
32.704 1271
131.583 1315
1897/1898 97.161
32.694 * 129.855 1317 1899/1900 92.506 32.950
* 125.456
1318 1900/1901 99.859 33.373
* 133.232
1319 1901/1902 101.180 35.052
* 136.232
1321 1903/1904 103.738 34.798
* 138.536
1324 1906/1907 101.913 35.740
* 137.653
YALNIZ BURSA ŞEHİR İÇİ MAHALLELER
1303 1885/1886 38.172
15.085 * 53.257 1310 1892/1893 59.302 16.150
1251 76.703
1313 1895/1896 44.062 15.730
1271 61.063
1314 1896/1897 49.941 15.364
1271 66.576
1315 1897/1898 48.053 15.223
* 63.276
*Yabancı (Ecnebi) nüfusu tespit edilemediği için dâhil edilmemiştir.
28 Hudâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi, Matbaa-i Vilâyet, 1303, s.72; 1310, s.311, 1311, s.314; 1312, s.370, 1313, s.136; 1314, s.420, 1315, s.314; 1317, s.346; 1318, s.338; 1319, s.350; 1321, s.368; 1324, s.606. 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 YIL 1303 1310
1313 1314
1315 ERKEK
KADIN TOPLAM
360
Tablo No:6 ve ona bağlı olarak hazırlanmış olan Grafik No:4 ve 5’e göre; yıllar içinde Müslim-gayrimüslim nüfusunda genel olarak düzenli bir artış gözlenmektedir. Bu- nunla beraber, iki grup arasında üçte birlik oranın korunmuş olması ilginç bir detaydır. Bursa şehir merkezinde nüfusun inişli-çıkışlı bir seyir izliyor olması, Bursa’ya gelen göç- menlerin, kalıcı ikametgâhlarına gönderilmeden önce şehir merkezinde geçici olarak iskâna tabi tutulmuş olmalarının bir etkisi şeklinde yorumlanabilir. Grafik No: 4 Bursa Merkez ile Merkeze Bağlı Köylerin Müslim, Gayrimüslim ve Yabancı Nüfus Toplamı*
* Tablo No:6’daki verilere göre hazırlanmıştır. ** 1311 (1893/1894), 1312 (1894/1895), 1313 (1895/1896), 1314 (1896/1897), 1315 (1897/1898), 1317 (1899/1900), 1318 (1900/1901), 1319 (1901/1902), 1321 (1903/1904), 1324 (1906/1907).
Grafik No: 5 Bursa Merkez Nüfusun Müslim, Gayrimüslim ve Yabancı Toplamı* 0 20 40 60 80 100 120
140 160
YIL 1311 1312 1313 1314 1315 1317 1318 1319 1321 1324 MÜSLÜMAN
GAYRİMÜSLİM YABANCI
TOPLAM 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 YIL 1303 1310
1313 1314
1315 MÜSLÜMAN
GAYRİMÜSLİM YABANCI
TOPLAM 361
*Tablo No:6’daki verilere göre hazırlanmıştır. ** 1303 (1885/1886), 1310 (1892/1893).
Hudâvendigâr Vilâyeti’nde Müslümanların dışında pek çok etnik yapı bulunmak- tadır. Bu yapının genel bir görünümü Tablo No:7 ve Grafik No:6 da verilmiştir. Tablo No:7 Hudâvendigâr Vilâyeti’nin Genel Nüfus Yapısı 29
Cemaat İsmi TOP- LAM ER- KEK KA- DIN İslam
826.977 420.191 406.786 Rum 61.751
32.498 29.253
Ermeni 49.020
26.891 22.129
Yahudi 2559
1326 1233
Katolik 1960
982 978
Protestan 581
271 310
Bulgar 429
259 170
Latin 10
6 4
943.287 482.424 460.863 Yabancı (ecnebi) ile uyruğu belli ol- mayan 1723
1012 711
GENEL TOP- LAM 945.010
483.436 461.574 Grafik No: 6 Hudâvendigâr Vilâyeti’nin Genel Nüfus Yapısı* * Tablo No:7’de verilmiş olan verilere göre hazırlanmıştır.
29 Hudâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi, Def’a 16 ve 17, Matbaa-i Vilâyet, 1306, s.94. 0 200
400 600
800 1000
1200 1400
1600 1800
2000 İsla
m Ru m Erm en i Bu lga
r Ka tol ik Ya hu di Pro
test an La tin TO PL AM Ya ba ncı (e
cn eb i) GE NE L T OP LA M Toplam ERKEK
KKADIN 362
Tablo No:7 ve Grafik No:6’da görüldüğü üzere, vilâyet genelinde ve Bursa’da en az sekiz etnik ve dini yapı bir arada bulunmaktadır. Cemaat nüfuslarına büyüklük açısın- dan bakıldığında, vilâyet genelinde en çoktan en aza sıralama şu şekilde oluşmaktadır: Müslümanlar, Rumlar, Ermeniler, Yahudiler, Katolikler, Protestanlar, Bulgarlar ve La- tinler. Bu cemaat gruplarından nüfusları binin altında olan Protestan, Bulgar ve Latinler çıkarıldığında, vilâyetin beş etnik ve dini yapı üzerinde şekillendiği görülmektedir. 1324 (1906/1907) yılı Hudâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi’nde yer alan veriler de- ğerlendirildiğinde; vilâyet genelinin % 84,54’ü Müslüman, % 9,84’ü Rum, % 4,66’sı Er- meni, % 0,13’ü Katolik, % 0,08’i Protestan, % 0,29’u Bulgar, % 0,09’u Kazak, % 0,25’i Musevi, % 0,09’u Kıpti, % 0,03’ü Ecnebidir (Yabancı) 30 . Vilâyet sâlnâmeleri göz önünde bulundurularak şehrin nüfus yapısı incelendiğinde, Müslüman ve gayrimüslimlerden olu- şan bir sosyal yapının varlığı görülmektedir. Şehrin yöneticileri ve şehir adına söz söyle- yenler; memur, ulema, asker ve esnaftan oluşan Müslüman unsurlardı. Kısaca yönetim erki Müslümanların elindeydi. Şehrin ekonomik gücü; Rum, Ermeni ve Musevilerden oluşan gayrimüslimlerdeydi. Dolayısıyla XIX. yüzyıl, ekonomik güç ile yönetim gücü- nün rekabeti ile geçmiştir denilebilir. a) Müslümanlar Şehrin asli unsurunu oluşturan Müslümanlar, nüfus açısından en kalabalık cemaat grubudur. Bursa şehrine ait nüfus defterleri dikkate alındığında şehirde 1830 yılında; 149 Müslüman mahallesi, 4961 hane ve 10.185 Müslüman erkek; 1839 yılında 133 Müslüman mahallesi, 4761 hane ve 8604 Müslüman erkek; 1844 yılında 4337 hane ve 1853 tarihinde de 5127 hane bulunduğu anlaşılmaktadır. Kaplanoğlu, 1830 yılı verilerine aynı oranda kadın nüfusunu da ekleyerek, Bursa şehir merkezinde yaklaşık 22 bin Müslüman’ın ya- şadığını ifade etmektedir 31 . Tablo No:8’de Müslüman nüfus ile ilgili sayısal veriler sunulmuştur.
30 Hudâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi, Def’a 33, Matbaa-i Vilâyet, 1324, s.195. 31 Raif Kaplanoğlu, 1830-1843 Yılları Nüfus Defterlerine Göre Bursanın Ekonomik ve Sosyal Yapısı, Nilüfer Belediyesi, Bursa, 2013, ss.21-27.
363
Tablo No: 8 Bursa Sancağı’nın Merkez ve Köylerinde Bulunan Müslüman Nüfus 32
** BURSA SANCAK BURSA MERKEZ (MAHALLE- LER+KÖY) BURSA MERKEZ (MAHALLELER)
ERKEK KADIN TOP. ERKEK
KADIN TOP. ERKEK
KADIN TOP. 1303 91.368 86.776 178.14 4 * * * 19.895 18.277 38.172 1310 * * * * * * 29.349 29.953 59.302 1311 110.86 4 107.42
3 218.28 7 45.202 45.927 91.129 * * *
7 105.26
7 215.21 4 44.802 43.962 88.764 * * *
6 107.22
8 218.83 4 46.186 45.543 91.729 22.037 22.025 44.062 1314 115.54 0 111.84 3 227.38 3 48.818 48.790 97.608 24.669 25.272 49.941 1315 116.14 6 112.17 8 228.32 4 48.371 48.790 97.161 23.735 24.318 48.053 1317 * *
4 * * 92.506 * *
1318 * *
8 * * 99.859 * * * 1319 * *
5 * * 101.18 0 * * * 1321 *
* 241.12 3 * * 103.73 8 * * * 1324 *
* 259.74 1 * * 101.91 3 * * * *Sayısal veri tespit edilememiştir. Tablo No:8’deki nüfus bilgileri üç başlık altında toplanmıştır. Öncelikle, şehrin bağlı bulunduğu sancak içindeki konumunun anlaşılmasına katkı sağlaması açısından, sancak nüfusu toplamı verilmiştir. Şehir nüfusu; Bursa’ya bağlı köylerin toplamı ile yal- nızca Bursa’nın mahalleleri dikkate alınarak hesaplanan iki ayrı sütunda verilmiştir. Tablo No: 8,9 ve 10’da yine aynı uygulamaya gidilmiştir.
32 Hudâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi, Matbaa-i Vilâyet, 1303, s.69,72; 1310, s.311; 1311, s.314; 1312, s.370, 1313, s.136; 1314, s.420, 1315, s.314; 1317, s.346; 1318, s.338; 1319, s.350; 1321, s.368; 1324, s.606.
** 1303 (1885/1886), 1310 (1892/1893), 1311(1893/1894), 1312 (1894/1895), 1313 (1895/1896), 1314 (1896/1897), 1315 (1897/1898), 1317 (1899/1900), 1318 (1900/1901), 1319 (1901/1902), 1321 (1903/1904), 1324 (1906/1907). 364
Bursa merkez nüfusu hakkında, yıllar bazında nüfus bilgilerimiz sınırlı olmasına karşılık, nüfustaki iniş ve çıkışlar dikkat çekicidir. Bu durum şehirde bir nüfus hareketli- liği yaşandığını göstermektedir. Daha öncede ifade edildiği gibi muhacirlerin geçici iskânlar ile önce Bursa ve çevresine yerleştirilmiş olması ve daha sonra bir başka bölge- deki kalıcı iskân bölgelerine gönderilmeleri bu hareketliliği açıklayabilir. Tablo No:8’den de anlaşıldığı gibi Bursa Sancağı genelinde Müslüman nüfus, 1312 (1894/1895) yılı sayılmazsa her yıl artış göstermiştir. Fakat 1312 (1894/1895) yı- lında Bursa Sancağı’nın genel nüfusu içinde; % -1,4 ve Bursa merkez ve köy toplamında %-2.59 oranında Müslüman nüfus azalmıştır. Bu dönemde, başta kolera olmak üzere pek çok bulaşıcı hastalığın etkili olduğu bilinmektedir. Bu bilgi, nüfusun azalmasının neden- leri arasında değerlendirilebilir. Müslüman nüfusun, tüm vilâyet genelinde toplam nüfus içindeki yüzdesinin daha fazla olduğunu görüyoruz. Bu bize gayrimüslimlerin daha çok şehir ve kasaba merkezlerinde toplandığını göstermektedir. Müslüman nüfusun yıllar içinde çok küçük iniş-çıkışlar olmasına karşın, nüfus potansiyelini belli bir düzeyde ko- ruduğu da Tablo No:8’de görülmektedir. Tablo No:9’da, Müslüman nüfusun, merkezden köylere doğru gittikçe az da olsa azalma eğiliminde olduğunu göstermektedir. Bir başka deyişle, gayrimüslim nüfus şehir ve kasaba merkezlerinde biraz daha yoğundur. Bu durum, gayrimüslimlerin genellikle ticaret, kuyumculuk ve eğlence sektörü gibi alanlarda etkinlik göstermelerinden kaynak- lanmaktadır. Müslümanların asıl uğraşı alanları tarım ve hayvancılık olduğu için, kırsal alanlarda daha yoğun bir nüfus kitlesine sahiptirler. Müslüman nüfusun vilâyet genelin- deki toplam nüfus içindeki yüzdesinin, yıllar içinde çok küçük oynamalarla neredeyse sabit olarak kalması ilginç bir noktadır. Çeşitli dönemlerde Bursa’ya gelen muhacirlerin de bu dengeyi bozmamış olması, Osmanlı Hükümeti’nin nüfus dağılımına verdiği önemin bir göstergesidir.
365
Tablo No: 9 Müslüman Nüfusun Toplam Nüfus İçindeki Durumu 33
Download 3.66 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|