Ибрайым юсупов өмир, саған ашықпан…

«ПЛАХА» ИЗЛЕП... 
 
Шыңғыс Айтматовқа 
 
Ўай, енағар адамзат!
Өз исине өзи, ҳайран қалғандай.
Сумлық ҳəм илимди қатырып жумсап,
Бир плаха
24
соғып шығардық сондай...
Бир мүлик болды өзи айта қалғандай.
Турар ийесиниң күнине жарап,
Көрген жаға услап, тəўбе қылғандай.
Соғыў аңсатлыққа түспеди бирақ:
Қанша усыныслар, даў ҳəм жəнжеллер,
Каншама диспутлар болмады пайда.
«Бетоннан соғайық» деди биреўлер,
Биреў айтар «НТР заманы қайда!» 
Биреўлер дер: «болсын нағыз ағаштан, 
Бетоның не? Аяң балтаның жүзин.
Басы шабыларда адам ҳəр қашан,
Тəбияттан бөлек сезбесин өзин... 
Көп тартыстан, кейин шықтық аралап 
Ағаш туқымы бар ҳəмме жақларды,
24
П л а х а - өлим жазасына тартылған адамның басын шабыўға 
арналған дүңке ағаш, қассаплар оны 
«жан ағаш» дейди, (И. Ю.) 

---

208 
Ливан кедрлерин қырықтық жарғылап, 
Саваннада уллы баобабларды.
Тайга қарағайын бийигин сайлап,
Əйдик еменлерди қыйратып шықтық.
Түбине зəҳəрли изей суў айдап.
Саялы гүжимди қуўратып жықтық.
Мине, таяр болды!
Планетаның 
Орнаттық халық барар кең майданына.
Ҳəр ким алып барып оған душпанын, 
Айбалтамды жуўсам дейди қанына. 
«Жүр» деп бири-бирин зорлайды адам, 
Зорлағаны менен бармайды адам,
Бирин-бири тутып жуп жағасынан, 
Сүйрейди, қыйнайды, қорлайды адам... 
Кимлер адамзатқа етсе жақсылық, 
Екиншилер ислер оған шақсыйлық. 
Исеним көпири қыйрап белинен,
Еки жағыс бир-бирине қақшыйды...
Жүрер жолларды да шықтық, миналап. 
 
 
 
Басып алмайық деп оны абайсыз.
Ҳəр адым атқанда дизе қалтырап,
Жүрекке ас батпас, уйқымыз жайсыз.
Лекин жасаў зəрүр, жан деген татлы,
Мəжбүрмиз миналы жолдан барыўға.
Əжел қузғынлары қара қанатлы,
Таяр тур өмирге пəнже салыўға.
Жерде тиришиликке туўғызып қəўип, 
Гүрсинер Невада, Семей шөллери.
Əжелдиң бинарлы урығын таўып,
Алғыс алар «илим пидəкерлери».
Уяға таласқан еки лашындай,
Адамлар аяўсыз бир-бирин жулар.
Подшипниги майланбаған машындай,
Астымызда жер ҳаўлығып айланар, 
Ашкөзлер шанағы терең қурдымдай, 
Байлық үстемликти аўсар бир тынбай, 
Жуўҳаланып теңиз суўын симирип, 
Нəпси өрбир шегирткениң қуртындай,
Жаўрап Миссисипи, Əйиў дəрьялар,
Жағысларын таслап қашады Арал. 
Газге уўланған ҳиндлер қаңғырып барар,
Чернобыльде таллар дир-дир қалтырар.
Ишип дəрьядағы зəҳəрли суўдан,
Жағыста қан қусып өлер негрлер.
Əжел қыснағына вертолет қуўған,
Қашып барар сайғақ ҳəм кенгурулер.
Пахтадан «ақ алтын» алыў қастында,
Зəҳəр шашқан самолеттиң астында

---

209 
Баўыры шаншып, ыңырсыйды балалар,
Жолда өлип атқан торғайлар қалар...
Динамит жарылар, лайнерлер жанар,
Террорлар, мафиялар - жаўыз ҳайўанлар,
Плахаға қарап айдап бир-бирин,
Яғный өзин-өзи қыйнар адамлар...
Ал, ол дүңке ағаш өлим шақырып,
Мудам қанға шөллеп турар деседи.
Бирақ сел жамғырлар өмир шақырып,
Ол ағаштан нарт шыбықлар өседи. 
Сол нартлар жапырағын ылақлы ешки
Жеп атыр артынан келип арқайын.
Ол ағашқа келип отырар кеште.
Муўсапийт жолаўшы жүзи сарғайып,
Ҳəм үшкилсиз пишкен узын липасын
Сəл қымтап, ағашты сыйпап қояды. 
Шырамыттым түсин, сақалын, шашын,
Ширкеўдеги сүўретлерге баяғы:
Қудды көктен түскен Ийса пайғамбар
Ҳаққында аңыз сөз түседи еске.
Сол деп параз етсек, ойлаған шығар:
«Азап пенен шегеленип крестке,
Асықпай өлгеннен мынаўың абзал.
Шарт үзилип түскен геллеңди көрип,
Есиңди жыйғанша кетерсең өлип.
Героиннен тартсаң оның үстине,
Өлериңде жаның аўырмас жəне.
Не деген ннсанлық, мийрим-шəпаат,
Өсип қеткен екен ғой бул адамзат! ...» 
Ал, дəрья бойында адамлар барар,
Өзи соқкан мүликке ҳəўлирип қарар,
Ҳəр қайсысы өз басынан қəўип етип, 
Билдирмей өз мойнын сыйпалап қояр,
Олар енди уллы дəрья бойында
Жаңа ойшылына жаңа заманның 
Жүгиниўди нийет еткен ойында,
Ақылы киргендей ойсыз адамның.
Соншелли пейлинен азған бул инсан,
Сезген болса керек оянып ҳүждан:
«Кемеге мингенниң жаны бир» деген
Нақылды еслетип толқыр океан. 
Жаўызлықтың мүлки сол дүңке ағаш,
Мүмкин нартлап, дарақ болар қайтадан.
Ақыл аспанында нур шашып қуяш,
Уллы ҳақыйқатқа жол табар инсан … 
Нөкис, март, 1988-жыл,