Ibtido (tavrotning birinchi kitobi) Kirish

23:10 …shahar darvozasida… — 19:1 ning ikkinchi izohiga qarang. 
23:14-15 to‘rt yuz bo‘lak kumush — ibroniycha matnda to‘rt yuz shaqal kumush, 
taxminan 4,5 kiloga to‘g‘ri keladi. Qadimgi paytlarda ma’lum vazndagi kumush bo‘laklari 
odatda pul birligi sifatida ishlatilgan. 
24:2 Qo‘lingni sonimning ostiga qo‘yib… — qasamning tabarrukligi va muhimligini 
bildiruvchi ramziy harakat. 
24:10 Oram–Naxrayim — ibroniychadagi ma’nosi Ikki daryoning Orami demakdir. Bu 
hudud Furot daryosi bo‘yida joylashgan bo‘lib, hozirgi Suriya mamlakatining shimoliy 
qismini va hozirgi Turkiyaning janubi–sharqiy qismini qamrab olardi. Oram–Naxrayim 
yana Paddon–Oram (25:20 ga qarang) va Paddon (48:7 ga qarang) nomlari bilan 
tanilgan. 
24:22 …burunga taqiladigan oltin sirg‘ani… — ayollar burunga taqiladigan sirg‘alarni 
bezak sifatida ishlatishar edi (yana shu bobning 47–oyatiga qarang). 
24:22 bir misqoldan ortiq — ibroniycha matnda bir biqo, taxminan 6 grammga to‘g‘ri 
keladi. 
24:22 yigirma besh misqol — ibroniycha matnda o‘n shaqal, taxminan 110 grammga 
to‘g‘ri keladi. 
24:62 Nagav cho‘li — 12:9 izohiga qarang. 
24:62 Ber–Laxay–Ruy qudug‘i — 16:7-14 oyatlarga va 16:14 izohiga qarang. 
24:63 …sayr qilish uchun… — yoki …ibodat qilish uchun…. 
25:6 cho‘rilar — 22:24 izohiga qarang. 
25:10 Xet xalqi — ibroniycha matnda Xet nasli (10:15 ga qarang). 
25:10 …xotini Soraning yoniga dafn qilindi — 23:19 ga qarang. 
25:11 Ber–Laxay–Ruy qudug‘i — 16:7-14 oyatlarga va 16:14 izohiga qarang. 
25:18 …qarindoshlariga dushman bo‘lib yashardilar — yoki …qarindoshlaridan bo‘lak 
bo‘lib yashardilar yoxud …qarindoshlaridan sharqda yashardilar (16:12 ga va o‘sha 
oyatning izohiga qarang). 
25:20 …Oramlik bo‘lib, Paddon–Oramdan… — Paddon–Oram hududi Furot daryosi 

---

Ibtido
85 
bo‘yida joylashgan bo‘lib, hozirgi Suriya mamlakatining shimoliy qismini va hozirgi 
Turkiyaning janubi–sharqiy qismini qamrab olardi. Ibrohimning ayrim qarindoshlari 
shu hududda yashagan. Paddon–Oram yana Oram–Naxrayim (24:10 ga qarang) va 
Paddon (48:7 ga qarang) nomlari bilan tanilgan. O‘sha hududda istiqomat qilgan 
odamni Oramlik deb atashardi. 
25:22 “Agar shunaqa bo‘lsa…nima foydasi bor?!” — yoki “Agar shunaqa bo‘lsa yashab 
nima qilaman?!” yoxud “Nechun boshimga bunday ko‘rgilik tushdi?!” 
25:23 …ikki xalqqa bo‘linar — bu so‘z tug‘iladigan egizak va ulardan kelib chiqadigan 
xalqlar orasida bo‘ladigan to‘qnashuvga ishora qiladi. Bu to‘qnashuv ona qornidayoq 
boshlanib, hatto tug‘ilish paytida ham yuz beradi (shu bobning 22, 26–oyatlariga 
qarang). 
25:25 qip–qizil — terining rangiga yoki sochi va badanidagi junning rangiga nisbatan 
ishlatilgan bo‘lishi mumkin. Esovni yana Edom deb atashar edi. Edom so‘zi 
ibroniychadagi qizil so‘ziga ohangdosh (shu bobning 30–oyatiga qarang). 
25:25 Uning tanasi jun matoga o‘xshardi…ismini Esov qo‘ydilar — Esov ismi 
ibroniychadagi junli so‘ziga ohangdosh. Keyinchalik Esov nasli istiqomat qiladigan 
yerlar Seir deb atalgan. Seir so‘zining ibroniychadagi ma’nosi — junli. 
25:26 Esovning tovonini ushlab tug‘ildi…ismini Yoqub qo‘ydilar — ibroniychada Yoqub 
ismining ma’nosi — u tovonni ushlab oladi. U tovonni ushlab oladi iborasining ko‘chma 
ma’nosi u himoya qiladi demakdir. Yoqub boshqa biron uzun ismning qisqa shakli 
bo‘lishi mumkin. O‘sha to‘liq ismning ma’nosi Xudo uni himoya qilsin yoki Xudo uni 
himoya qildi. Ammo u tovonni ushlab oladi iborasining u aldadi degan ko‘chma ma’nosi 
ham bor. Keyinchalik Esov Yoqubning ismini o‘sha iboraning ikkinchi ko‘chma 
ma’nosida ishlatadi (27:36 ga qarang), bu ma’no Yoqub hayotining ilk davrini aks 
ettiradi.