Ibtido (tavrotning birinchi kitobi) Kirish

16:1 Ibrom — 11:26 izohiga qarang. 
16:1 Soray — 11:29 izohiga qarang. 
16:2 …u orqali farzandli bo‘larman — qadimgi paytlarda farzand ko‘ra olmagan xotin 
eriga o‘z cho‘rilaridan birini xotinlikka berishi odat edi. Cho‘ridan tug‘ilgan bolalar 
bekasining bolalari hisoblanar edi. 
16:3 xotin — Hojar Ibromning cho‘ri xotini bo‘lib, uning oiladagi o‘rni Soraynikidan 
ancha past edi. Agar Hojar Ibromga merosxo‘r tug‘ib bersa, boshqalarning nazarida u 
asosiy xotinga aylanar edi. 
16:5 Bularning hammasiga siz aybdorsiz! — yoki Menga qilingan bunday nohaqlik uchun 
boshingiz balodan chiqmasin. 
16:7 Shur — Misrning sharqiy chegarasidagi joy. Hojar Misrlik edi (shu bobning 1–
oyatiga qarang). 
16:11 Ismoil — ibroniychadagi ma’nosi Xudo eshitadi yoki Xudo eshitsin. 

---

Ibtido
82 
16:12 …Qarindoshlari bilan dushman bo‘lib yashagay — yoki …Qarindoshlaridan bo‘lak 
bo‘lib yashagay yoxud …Qarindoshlaridan sharqda yashagay. 
16:13 “Meni ko‘radigan Xudoni ko‘rdim–a!” — yoki “Nahotki Xudoni ko‘rganimdan keyin 
tirik qolgan bo‘lsam!” 
16:13 “Meni ko‘radigan Xudosan” — yoki “Men ko‘rgan Xudo Sensan”. 
16:14 Ber–Laxay–Ruy — ibroniychadagi ma’nosi meni ko‘rib turgan tirik Xudoning 
qudug‘i. 
17:1 Ibrom — 11:26 izohiga qarang. 
17:5 …Ibrom…Ibrohim… — ibroniychada Ibrom ismining ma’nosi — ulug‘ ota, Ibrohim 
ismining ma’nosi esa — ko‘pchilikning otasi. 
17:15 …Soray…Sora… — ibroniychada bu ikkala ismning ma’nosi — malika, lekin Xudo 
bu oyatda Sorayning ismini o‘zgartirib, kelajakda amalga oshirmoqchi bo‘lgan va’dasiga 
urg‘u beradi (shu bobning 16–oyatiga qarang). Sora deb talaffuz qilinadigan bu ism 
Sorayga Xudoning bergan va’dasini doimo eslatib turardi.