Ibtido (tavrotning birinchi kitobi) Kirish

31:13 Men Baytilda senga zohir bo‘lgan Xudoman — 28:10-19 oyatlarga va 28:19 
izohiga qarang. 
31:15 U bizni sotdi…hammasini sarf qilib bo‘ldi — kelinning otasiga beriladigan qalin 
puli nazarda tutilgan bo‘lishi mumkin. Odatda qalin pulining bir qismi qizning o‘ziga 
berilar edi. Yoqub Rohila va Leax uchun berishi kerak bo‘lgan qalin puli o‘rniga o‘n to‘rt 
yil davomida Lobonga xizmat qildi. O‘sha yillar davomida Lobon Yoqub tufayli ko‘p 
davlat orttirdi, lekin orttirgan davlatidan qizlariga hech narsa bermay, hammasini sarf 
qilib yuborgan edi. 
31:17-18 Paddon–Oram — 25:20 izohiga qarang. 
31:19 xonaki xudolar — ibroniycha matnda terafim (shu bobning 34, 35–oyatlarida ham 
bor). Odamlar xonaki xudolarni fol ochish uchun ishlatgan bo‘lsa kerak. Odamlar, xonaki 
xudolar xonadonni kulfatdan asraydi, deb ishongan bo‘lsa kerak. Ehtimol, Rohila, 
xudolar bizni safarda asraydi, deb ishongani uchun yoki o‘sha butlar shunchaki 
qimmatbaho buyum bo‘lgani uchun ularni o‘g‘irlab olgandir. Shu bobning 30, 32–
oyatlarida xonaki xudolarga nisbatan ibroniycha so‘z elohim (ma’nosi xudolar) 
ishlatilgan. 

---

Ibtido
88 
31:20 Lobon — ibroniycha matnda Oramlik Lobon (shu bobning 24–oyatida ham bor). 
Oramlik — Paddon–Oramda istiqomat qilgan odam (25:20 ga va o‘sha oyatning izohiga 
qarang). 
31:21 Gilad qirlari — Iordan daryosining sharq tomonida joylashgan. 
31:33 ikkala cho‘ri — Bilxax (29:29, 30:4 ga qarang) va Zilpo (29:23-24, 30:9 ga qarang) 
nazarda tutilgan. 
31:42 Is’hoq sajda qiladigan Xudo — yoki Is’hoqning haybatli Xudosi yoxud Is’hoqni 
asragan Xudo (shu bobning 53–oyatida ham bor). 
31:47 …Yogar–Saduto…Galed… — birinchi nom oramiycha, ikkinchi nom ibroniycha 
bo‘lib, ikkovi ham guvohlik uyumi demakdir.