Ibtido (tavrotning birinchi kitobi) Kirish

21:33 yulg‘un daraxti — tez o‘sadigan mayda bargli daraxt. Bu daraxtlar issiq va quruq 
joylarda o‘sadi. 
22:2 Moriyox yeri — keyinchalik shoh Sulaymon Ma’badni qurgan joy Moriyox tog‘i deb 
ataladi (2 Solnomalar 3:1 ga qarang). Demak, Ibrohim Is’hoqni Egamizga qurbonlik 
qilish uchun olib borgan tog‘ ustida keyinchalik Ma’bad qurilgan bo‘lishi ham mumkin. 
Shu bobning 14–oyatidagi Egamizning tog‘i iborasi Isroil shohlari davrida Ma’bad 
turgan toqqa nisbatan ishlatilgan. 
22:8 …Xudoning O‘zi beradi… — ibroniycha matndan so‘zma–so‘z tarjimasi …Xudoning 
O‘zi ko‘rib beradi…, ya’ni Xudo vaziyatni ko‘rib turib, kerakli hamma narsani O‘zi 
yetkazib beradi degan ma’noni anglatadi. 
22:14 “Egamiz beradi” — ibroniycha matndan so‘zma–so‘z tarjimasi Egamiz ko‘rib 
turibdi (shu bobning 8–oyatiga va o‘sha oyatning izohiga qarang). 
22:14 bugungi kunda — shu kitob yozilgan vaqtga ishora. 

---

Ibtido
84 
22:14 Egamizning tog‘i — shu bobning 2–oyati izohiga qarang. 
22:14 …beriladi… — yoki …U zohir bo‘ladi…. 
22:16 …O‘zimning nomim bilan qasamyod qilaman… — qadimgi Yaqin Sharqda odamlar 
aytgan gapini tasdiqlash uchun, o‘zlaridan buyukroq zot nomini yoki narsani o‘rtaga 
qo‘yib qasam ichishar edi. Xudo borliqdagi eng buyuk Zot bo‘lgani uchun, U aytgan 
so‘zining qat’iy ekanligini ko‘rsatish maqsadida O‘z nomini o‘rtaga qo‘yib qasam ichdi. 
22:24 cho‘ri — ibroniycha matnda bu so‘zning ma’nosi quyidagicha: cho‘ri bo‘lgan 
ayollar qonuniy xotin bo‘lmasalar–da, xo‘jayinlari ular bilan jinsiy aloqada bo‘lishgan. 
Qadimgi paytlarda bu ayollarning jiddiy qonuniy huquqlari bo‘lib, xo‘jayinlari ularning 
erlari sifatida bo‘lgan. 
23:3 Xet xalqi — ibroniycha matnda Xet nasli (shu bobning 5, 7, 10, 16, 18, 20–
oyatlarida ham bor). 10:15 ga qarang.