Ifodalovchi frazeologik va paremiologik birliklarning lingvokulturologik tadqiqi
kambag`alning – non bergani”, “Butun
Download 0.57 Mb. Pdf ko'rish
|
ozbek tilida non osh tuz konseptlarini ifodalovchi frazeologik va paremiologik birliklarning lingvokulturologik tadqiqi
kambag`alning – non bergani”, “Butun non – azobi jon, yarim non – huzuri jon”,
“Yaxshi joningga o`rtoq, yomon – noningga”, “Yaxshi qiz erta turib soch tarar, yomon qiz erta turib non so`rar”, “Kambag`al non deydi, boy – qon”, “Mehnatli non – shakar, mehnatsiz non – zahar”, “Och o`lganning qo`ynidan to`q to`qoch qidirar”, “G`ayratliga – buyuk o`lja, g`ayratsizga kuyuk kulcha”, “Boyning ko`zi xonda – g`aribning ko`zi – nonda”. Bulardan tashqari, non uzvli paremalarda tardiaks ham kuzatiladi: “Nonni mehnat topgan, mehnatni non topgan”. O`zbek tilida eskirgan so`zlar qo`llangan maqollarni ham kuzatish mumkin: “Kolxoz bilan el boy bo`ldi, yegani non-u moy bo`ldi”. 48 Tilimizga yangi so`zlar kirib kelishi natijasida non uzvli paremalar tarkibidagi ayrim so`zlar ham istorizm-tarixiy so`zlarga aylangan: “Omoch chiqdi – ko`moch keldi”. Inversiya hodisasi kuzatiladi: “Otasini qilgan xor, burda nonga bo`lgan zor”. Non uzvli paremalarda variantlilik. Muayyan ma’noga ega bo`lgan til birligining shakllan turlicha yuritilishi, ya’ni tovushlar tizimi (yoki fonetik), leksik, mofemik jihatdan birmuncha farq qilgan holda bir necha shaklda qo`llanishi shu til birligining variantlari hisoblanadi. Jumladan, maqol va matallar ham semantik (ya’ni ma’no) jihatdan bir xil, ammo fonetik va morfologik jihatidan ikki va undan ortiq ko`rinishga ega bo`ladi. O`zbek tilida non uzvli paremalarda ham variantlilik kuzatiladi: Boyning ko`zi – xonda, yo`qning ko`zi – nonda // Boyning ko`zi – xonda, g`aribning ko`zi – nonda. Non – nonda, kaliti osmonda // non – novvoyda, kaliti – osmonda. Nonni tovaning qizig`ida yop // nonni tandirning qizig`ida yop. Yotar qursoqqa – yorti non // yotar qursoqqa yarti non. Kulchali bola – suyumli // kulchali bola suyumli kelar. Har supraning noni boshqa // har supraning noni bor. Ochga bir non – qalqon // ochga bir non qalqon bo`lib ko`rinar. Boyning ko`zi – xonda, yo`qning ko`zi – nonda // boyning ko`zi – xonda, g`aribning ko`zi – nonda. Yarimta nonim – oromi jonim // yarimta non – rohati jon. Son tegmasga son tegdi, savat-savat non tegdi // son tegmaganga son tegdi, zog`ora tegmaganga – non. Frazemalar va paremalar tilning barqaror birliklari sifatida umumiylikka ega. Shu bois kuzatishlarimizga ko‘ra, til taraqqiyoti davomida ularning bir-biriga o‘tishi ham kuzatiladi. Frazemalar asosida vujudga kelgan paremalar yoki paremalardan yuzaga kelgan frazemalar: “Bedavlatning noni yarim”, “Hunari yo`q – non gadoyi”, “O`z 49 ko`mochingga kul tortma”, “Non gadosi bo`lsang ham, yurt gadosi bo`lma”, “Hunarmadning noni butun”, “Mardning noni – butun”, “Non yemasning ishiga boq”; Download 0.57 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling