Ii- mavzu. Talab va taklif nazariyasi

Egri chiziqlarning siljishi egri chiziq bo`ylab harakatga qarshi. Issiq havo havo harorati muzqaymoqqa bo`lgan talab va narxlarni oshirganda, taklif egri chizig’i o`zgarmasdan qolsa ham firmalarning muzqaymoq taklifi hajmi ortadi. Bu holatda iqtisodchilar “taklif hajmi” ortdi, ammo “taklif” o`zgarmasdan qoldi deyishadi.

Taklif taklif egri chizig’ining holatiga bog’liq bo`ladi, holbuki taklif miqdori taklif qiluvchilarning sotish hajmiga bog’liq bo`ladi. Ushbu misolda taklif o`zgarmagan, chunki issiq havo firmalarning istalgan narxda sotish hohishini o`zgartirmaydi. Aksincha, issiq havo iste’molchilarning istalgan narxda sotib olish istagini o`zgartiradi va shu asnoda talab egri chizig’ini o`ngga siljitadi. Talabning oshishi muvozanat narxini oshiradi. Narxlar oshganda, taklif hajmi oshadi. Bu taklif miqdorining oshishi taklif egri chizig’ining harakatini ko`rsatadi.
Xulosa qilib aytganda, taklif egri chizig’ining siljishi “taklif o`zgarishi” va talab egri chizig’ining siljishi “talab o`zgarishi” deb ataladi. O`zgarmas taklif egri chizig’ining harakati “taklif miqdori o`zgarishi” va o`zgarmas talab egri chizig’ining harakati “talab miqdori o`zgarishi” deb ataladi.
Misol: Taklif o`zgarishining bozor muvozanati o`zgarishiga ta’siri. Faraz qilaylik boshqa bir yoz davomida, bo`ronshakarqamish hosilining bir qismini vayron qildi va shakar narxi oshib ketdi. Bu muzqaymoq bozoriga qanday ta’sir etadi? Bu savolga javob topish uchun biz yana bir martta uch qadamga murojat qilamiz.

1. 
   Muzqaymoq ishlab chiqarishda shakar narxining o`zgarishi taklif egri chizig’iga ta’sir etadi. Mahsulot narxining oshishi firmalarning muzqaymoq ishlab chiqarish hajmi va istalgan narxda sotish imkoniyatini kamaytiradi. Talab egri chizig’i o`zgarmaydi, chunki xomashyo narxining yuqoriligi muzqaymoq sotib oluvchilarning sotib olish hohishiga to`g’ridan - to`g’ri ta’sir ko`rsatmaydi.
   
2. 
   Taklif egri chizig’i o`ng tomonga siljiydi, chunki har qanday narxda firma sotish hajmi qisqaradi. 11-rasm talabning pasayishini talab egri chizig’ida dan ga o`zgarishi orqali tasvirlangan.
   

11-rasmda tasvirlanganidek, taklif egri chizig’ining ko`tarilishi muvozanatli narxni 2.00$dan 2.50 va muvozanatli hajmni 7 birlikdan 4 birlikka tushirdi. Shakar
narxining oshishi natijasida muzqaymoq narxi oshdi va sotilgan muzqaymoq hajmi tushdi.