Ii bob. Koreys tili oʻrganuvchilari uchun koreys tili ogʻzaki va yozma nutqni 30

1.2. Koreys ogʻzaki va yozma nutqining boshqa tillardan farqli va oʻxshash

jihatlari.......................15

Ikki Koreya bor, ya’ni Shimoliy Koreya va Janubiy Koreya, yaqinda ko’p yangiliklar, albatta! Ularning umumiy tili koreys tilidir. Biroq, Shimoliy Koreya va Janubiy Koreya tillari o’rtasida og’zaki va yozma so’zda bir nechta farqlar mavjud. Birinchi asosiy farq Janubiy Koreya tilida bo’lib, u erda fuqarolar so’zlashadigan tilning rasmiy nomi Hangugeo hisoblanadi. Shimoliy Koreyada u Chosŏnŏ deb ataladi. Va mag’rur o’tmish, ular ham kuchliroq xalqlar bosh barmog’i ostida boshqa ko’plab madaniyatlarga qaraganda ko’proq vaqt o’tkazdilar. Bir vaqtning o’zida imperator Xitoy va Yaponiya va yaqinda AQSh va Rossiya hozir bo’lingan vatanlariga nomutanosib ta’sir ko’rsatdi. Koreyaning boshqa madaniyatlar va tillarga bo’ysunish tarixi ularning umumiy koreys tilini va ularning jamiyatlarining ajralib chiqishi va rivojlanishini shakllantirdi.
Janubiy Koreyada koreys tili
Janubiy Koreyada Janubiy Koreya tili Shimolda bo’lgani kabi Chosŏnŏ emas, Hangugeo nomi bilan tanilgan. Janubiy koreyaliklar asosan koreys tilining Seul lahjasidan foydalanadilar. Seul janubdagi poytaxt va eng yirik shahardir. Tashqi ta’sirlarga duchor bo’lgan mamlakatlarda so’zlashadigan ko’plab boshqa tillar singari, Janubiy Koreya tili ham, asosan, ingliz tilidan olingan so’zlarni “import qildi”.
Shimoliy Koreya va Janubiy Koreya yozma tillari o’rtasidagi farqlar
Koreys tilida lotin yoki kirill yozuvidagi kabi harflardan ko’ra belgilar ishlatiladi. Koreys tilini yozishning birinchi tizimi “hanja” deb nomlangan va asosan o’zgartirilgan xitoycha belgilar tizimi edi. Hanja ko’p yillar davomida “hangul” deb nomlangan maxsus koreys yozuv shakli ishlab chiqilgunga qadar ishlatilgan. Ikkala tizim ham hozir ham qo’llanilmoqda, ammo hangul Shimoliy va Janubiy Koreyada rasmiy va afzal qilingan usul hisoblanadi. Xanjaning yozuvi madaniy va tarixiy qiziqish sifatida ko’proq saqlanib qolgan.
Shimoliy va Janubiy koreyaliklarning “jamo” deb ataladigan belgilar yordamida yozish usullari o‘rtasida juda kam farq bor. Shimoliy Koreyada undoshlar va unlilar tovushlarini ifodalovchi belgilar alohida-alohida yozilishi odatiy holdir, janubda esa bu tovushlar ko’proq birlashtiriladi.
Koreys lahjalaridagi farqlar
Albatta, geografik va ijtimoiy-siyosiy izolyatsiya tufayli Shimoliy Koreya tili va Janubiy Koreya tili o’rtasida dialektda farq paydo bo’ldi. Dialektik farqlar har bir mamlakatga xos bo’lgan lug’atni, shuningdek, so’zlarning talaffuzidagi farqlarni o’z ichiga oladi. Taqqoslash uchun Bruklin ingliz tili bilan Tennessi yoki Glazvegi qishloqlari va Kornuoll qishloqlari ingliz tili o’rtasidagi farqlar haqida o’ylab ko’ring. Bu turdagi farqlar, albatta, koreys tili bilan cheklanmaydi. Biroq, tarjimonlar, xususan, koreys tilidagi noziklik va nuanslardan xabardor bo’lishlari muhimdir.
Koreys tili Shimoliy va Janubiy Koreya oʻrtasida ikki davlat ajratilgan vaqt uzoqligi sababli ajralib chiqdi.[1]
Koreys Tili Jamiyati 1933 yilda “Yagona koreys orfografiyasi bo’yicha taklif”ni (koreys: Hangeul dangenghaee-iran; RR: Hangeul Matchumbeop Tong-iran) ilgari surdi, ammo Yaponiya hukmronligi tugaganidan keyin ham Koreya davlati tomonidan qo’llanila boshlandi. 1948-yilda Koreya Xalq Demokratik Respublikasi va Koreya Respublikasi tashkil topishi bilan ikki davlat tilga oid turlicha siyosat olib bordi.
Shimoliy va Janubiy Koreya o’rtasidagi til farqlarini o’rganish qiyin bo’lgan va noto’g’ri natijalar haqida xabarlar berilgan. Avvalo, Shimoliy Koreya aholisi o‘zlarining standart tilidan qanday foydalanishini bilish qiyin, chunki unga qarshi og‘ir tashviqot olib borilmoqda. Shimoliy Koreya o’zining standart tilini Pxenyan tili sifatida targ’ib qiladi. Biroq, u aslida Pxenyan lahjasidan ko’ra oldindan bo’lingan Seul lahjasiga ko’proq o’xshaydi va ko’plab tadqiqotlar uning talaffuzi[2] va grammatikasi Pxenyan hududiga emas, balki Seul hududiga asoslanganligini ko’rsatdi.[3]
Janubiy Koreyada Shimoliy Koreyaning standart tiliga qarshi og’ir siyosiy tashviqot ham olib borilmoqda, ba’zi rasmiylar Shimoliy va Janubiy Koreyaning nutqi o’xshashligi g’alati, [4] va Koreya haqida ma’lumot yo’qligi defektatorlarning ko’pincha Shimoliy Koreyada standart tilda emas, balki dialektda gapiring.[5] Ba’zilarning ta’kidlashicha, shimoliy va janubiy koreyaliklar ham Shimoliy Koreya targ’iboti va janubning uni haddan tashqari talqin qilishi bilan chalkashib ketgan. Shimoliy Koreya o‘z tilining sofligiga urg‘u berib, xorijiy so‘zlardan foydalanish kamayganini da’vo qiladi, biroq haqiqat shundaki, Shimoliy Koreya lug‘atlari va darsliklarida ko‘plab xorijiy so‘zlar uchraydi. Shimoliy Koreyadan qochganlarning aytishicha, ular janubiy koreyaliklar gapiradigan tilda xorijiy so‘zlar borligini bilishgan, biroq Shimoliy Koreyada qo‘llagan so‘zlarda ham ko‘plab xorijiy so‘zlar borligini tushunmagan.[6]
Ayrim hollarda Janubiy Koreya maktablari Shimoliy Koreyaliklarni Shimoliy Koreyada ishlatilmaydigan tozalangan so‘zlardan foydalanishga o‘rgatgan, bu esa Janubiy Koreyada Shimoliy Koreyadan qochgan shaxs bu so‘zni Shimoliy Koreyada ishlatadimi yoki yo‘qmi degan bahslarga sabab bo‘lgan.[7] Ba’zi olimlar Shimoliy Koreyada eng keng tarqalgan so’zlar ruscha so’zlar emas, balki inglizcha so’zlar ekanligi aniqlangan tadqiqotga ishonishni istamaydilar.
Boshlovchi undoshlar
Shimol: ㄱ ㄴ ㄴ ㄹ ㅁ ㄴ ㅅ ㅅ ㅎ ㅋ ㅇ ㄲ ㄸ ㅃ ㅆ ㅆ ㅇ
[k] [n] [t] [l] [m] [p] [s] [tɕ] [tɕʰ] [kʰ] [tʰ] [pʰ] [h] [k͈ ] [t͈] [p͈ ] [s͈ ] [tɕ͈] [ ]
Janub: a ㄲ b c ㄸ ㄹ ㅁ f ㅃ ㅅ ㅆ ㅇ ㄲ ch kk t pat heh
[k] [k͈ ] [n] [t] [t͈] [l] [m] [p] [p͈ ] [s] [s͈ ] [ ] [tɕ] [tɕ͈] [tɕʰ] [kʰ] [tʰ ] [pʰ] [h]
Unlilar
Shimol: A ㅑ lor ㅕ ㅗ ㅛ ㅜ ㅠ ㅡ ㅣ ㅐ ㅒ ㅔ ㅖ ㅚ ㅟ ㅢ ㅘ ㅝ ㅙ ㅞ
[a] [ja] [ɔ] [jɔ] [o] [jo] [u] [ju] [ɯ] [i] [ɛ] [jɛ] [e] [je] [ø] [y] [ɰi ] [wa] [wɔ] [wɛ] [biz]
Janub: A ㅐ ㅑ ㅒ lor ㅔ ㅕ ㅖ ㅗ ㅘ ㅙ ㅚ ㅛ TT ㅝ ㅞ ㅟ ㅠ ㅡ ㅢ ㅣ
[a] [ɛ] [ja] [jɛ] [ʌ] [e] [jʌ] [je] [o] [wa] [wɛ] [ø] [jo] [u] [wʌ] [biz] [y ] [ju] [ɯ] [ɰi] [i]
Yakuniy undoshlar
Shimol: (hech biri) a ㄳ b ㄵ ㄶ d d d ㄺ ㄻ ㄼ ㄽ ㄾ ㄿ ㅀ ㅁ f ㅄ ㅅ ㅇ ㅅ ch ㅋ tr PF heh ㄲ ㅆ
Janub: (yo’q) ㄱ ㄲ ㄳ B ㄵ ㄶ D ㄹ ㄺ ㄻ ㄼ ㄽ ㄾ ㄿ ㅀ ㅁ F ㅄ ㅅ ㅆ ㅇ グ ッッ PN ㅴ
Shimolda ㅇ (| | va |ŋ|) undosh harfi ㅅ |s| orasiga joylashtiriladi. Va ℓ |tɕ| talaffuz qilinganda |ŋ|, lekin barcha undoshlardan keyin (ș |tɕ͈| dan keyin) boʻsh bosh undoshni koʻrsatuvchi oʻrin egallaganda (unli bilan boshlanadigan boʻgʻinlar uchun) Shimol va janubdagi standart tillar bir xil turdagi va bir xil miqdordagi fonemalarga ega, ammo haqiqiy talaffuzlarda ba’zi farqlar mavjud. Shimoliy Koreya hukumati maʼlumotlariga koʻra, Janubiy Koreya standart talaffuzi Seulda aytiladigan dialektga, Shimoliy Koreya standart talaffuzi esa Pxenyandagi dialektga asoslangan.[9] Biroq, Shimoliy Koreyaning standart tili aslida Pxenyan lahjasiga emas, balki Seul lahjasiga asoslangan 1933 yilgi me’yorlarga asoslanganligi ham ta’kidlanadi. Masalan, Pxenyan shevasida 8 ta monoftong bor, ammo standart
Shimoliy Koreya tilida eski Seul lahjasi kabi 10 ta monoftong mavjud.[10]
Undosh tovushlar
Tahrirlash
Undosh tovushlarda quyidagi farqlar tan olinadi. Seul lahjasida ㅈ, ㅊ va ㅉ odatda alveolo-palatal affrikatlar [tɕ], [tɕʰ], [tɕ͈] bilan talaffuz qilinadi. Pxenyan lahjasida ular odatda alveolyar affrikatlar [ts], [tsʰ], [ts͈ ] bilan talaffuz qilinadi. Shuningdek, jeon va jeon Pxenyan lahjasida [tsi] va [si] sifatida palatalizasiz talaffuz qilinishi mumkin.
Janubda ㄴ /n/ yoki ㄹ /l/ xitoy-koreyscha so‘zning boshida bo‘lsa va undan keyin darhol /i/ yoki /j/ qo‘shilsa, ular tushiriladi, ㄹ /l/ esa darhol emas. Keyin /i/ yoki /j/ boʻlsa, u ㄴ /n/ ga aylanadi, bu oʻzgarish orfografiyada koʻrsatilgan. Ammo barcha boshlang’ich ㄴ /n/ va ㄹ /l/ shimolda yoziladi va talaffuz qilinadi. Misol uchun, keng tarqalgan familiya ili [i] (ko’pincha ingliz tilida Li deb yoziladi, ko’proq konservativ tipografiya va talaffuzga sodiq qoladi) va jeo [jʌdʑa] so’zi dae [ɾi] va dauyo [ kabi yoziladi va talaffuz qilinadi. Njɔdʑa] Shimoliy Koreyada. Bundan tashqari, janubiy koreyscha “ertaga” degan ma’noni anglatuvchi nɛiɭ] so‘zi Shimoliy Koreyada myou [ɾɛiɭ] sifatida yoziladi va talaffuz qilinadi. Ammo bu so’nggi talaffuz 1960-yillarda eski talaffuzlar yordamida sun’iy ravishda yaratilgan, shuning uchun yoshi kattaroq ma’ruzachilar boshlang’ich ㄴ /n/ va ㄹ /l/ ni to’g’ri talaffuz qila olmaydilar, shuning uchun bunday so’zlarni qanday talaffuz qilinsa, xuddi shunday talaffuz qiladilar. Janubda.
Janubiy Koreyada suyuq undosh [ɾ] burun undoshlari [m] va [ŋ] dan keyin kelmaydi. Bu holatda ㄹ [ɾ] emas, balki [n] sifatida talaffuz qilinadi. Ammo Shimoliy Koreyada ㄹ unlilaridan oldin ㅑ, ㅕ, ㅛ va ㅠ bu kontekstda [ɾ] bo’lib qolishi mumkin (yoki
[n] ga assimilyatsiya qilinadi)
Chet eldan kelib chiqqan so’zlardagi farqlar
Janubiy Koreya juda ko’p inglizcha so’zlarni o’zlashtirgan, ammo Shimoliy Koreya bir qancha ruscha so’zlarni o’zlashtirgan va bu turli so’zlardan kelib chiqqan holda ikkala so’z o’rtasida ishlatiladigan ko’plab farqlar mavjud.[12][13] Hatto bir xil inglizcha so’z olingan bo’lsa ham, bu so’zning koreys tiliga transliteratsiyasi shimol va janubda farq qilishi mumkin, natijada turli so’zlar tegishli standart tillarga moslashadi. Boshqa xalqlarning nomlari va ularning joylashuvi uchun transliteratsiyani janubdagi inglizcha so‘z asosida, shimoldagi asl tildagi so‘z asosida transliteratsiya qilish tamoyilidir.