Ииновацион педагогика тушунчаси

Е.Ермолаева 
томонидан 
 
инновацияда 
қуйидагилар 
ажратилади:
- жуда тез киритиладиган инновациялар; 
- жуда кўп киритиладиган инновациялар (доимий);
- кўп ҳажмли (тизимли) инновациялар; 
- альтернативсиз инновациялар.
А.Хон педагогларда учрайдиган когнитив ва регулятив психологик 
тўсиқларни ажратади. Унинг фикрича, янгилик олдида чиқувчи 
когнитив психологик тўсиқлар пайдо бўлиши мумкин ва улар янги 
нарса ҳақида маълум бир билимга эга бўлмаслик, сезишнинг йўқлиги, 
пассив қарши бўлишни келтириб чиқаради. Регулятик психологик 
тўсиқлар янги ҳодисага юзма-юз бўлиб, янгиликнинг ўзига 
ишончсизлик келиб чиқади ва янги кашфиѐтни киритишга фаол 

---

115 
қаршилик билдиради.
Психологик 
тўсиқлар 
таҳлилига 
бағишланган 
адабиѐтларда В.И.Антонюк томонидан ишлаб чиқилган 
тизимда, уларни баҳолашнинг мантиқий тўғри томонлари 
ажратилади. 
Психологик 
тўсиқлар 
қуйидагича 
кўриб 
чиқилади: 
янгилик киритилиши билан келиб чикқан инновация шароитда 
ишчилар ҳаракатлари негатив психик шаклда бўлиши; 
ишчиларнинг ҳаракати, мулоҳаза, тушунча, фикрлаш, кутиш ва 
эмоционал кечинмалар йиғиндисида онгли ва онгсиз, яширин ѐки кўзга 
ташланиб, атайлаб ѐки тўсатдан бўлиб, улар негатив психик аҳвол 
билан ифодаланади. 
Психологик 
тўсиқлар 
параметрлари 
сифатида 
қуйидагилар ажратилади:
тўсиқларни таркиб топтирувчи ва бошқа одамларда негатив 
муносабатни уйғотувчи аниқ омиллар психологик тўсиқнинг даражаси 
негатив ҳолатга эга бўлган одамлар сони билан аниқланади; 
ишчиларнинг негатив муносабат билдиришининг характер ва 
шакллари: нофаол, фаол кўринишда бўлиши. 
В.И.Антонюк олиб борган тадқиқотларнинг натижалари шуни 
кўрсатадики: 
психологик 
тўсиқлар 
ижтимоий-психологик 
ташкилотларнинг 
ривожланаѐтганини 
кўрсатади 
ва 
улар 
янгиланишнинг турли босқичларида, турли ташкилотларда, турли хил 
тоифадаги ишчиларда унинг ўлчамлари ўзгаради. 
Психологик қаршиликларнинг бундай трансформацияси янгилик 
киритишнинг турли босқичларида ҳар бир аниқ ҳолатларда объектив 
ва субъектив тўсиқлар детерминантини ўрганиш, уни турли усуллар 
билан бошқаришнинг йўлларини ишлаб чиқиш ва тадқик этишни талаб 
этади.
М.В.Кроз унинг кўринишини ижтимоий ўзгариши, аниқроғи, ушбу 
ўзгаришнинг негатив қутби деб ҳисоблайди. Шундай йўналиш 
муаммонинг чегарасини кенгайтиришга ѐрдам беради ҳамда 
психологик тўсиқларда ҳам салбий, ҳам ижобий диққатни ўрнатади. 
3. Ҳимояланишнинг барча турларини умумий хусусияти – уларни 
англай олмаслик оқибатида фақат ҳимоя қилувчи механизмлар 
ишининг ташқи кўринишларини кузатса бўлади деган фикрни келтириб 
чиқаради. Одатий хулқ заифлашади: қўрқув, ўзига ишонмаслик, 
хавотирланишлар пайдо бўлиши мумкин. Ёқимсиз маълумотни эшитиб, 
инсон унга ҳар хил муносабатда бўлиши мумкин. Тезда унинг 
аҳамиятини камайтириш, уни бажарилишига имконият йўқлигини 
билиб 
ўз 
хоҳишларининг 
даражасини 
пасайтириш, 
унинг 

---

116 
муваффақиятсизлиги омилларига диққат қилмасликка уринади. 
Психологик ҳимоянинг яқин ўрганилган кўринишлари махсус номларга 
эга бўлди: инкор этиш, сусайиши, рационализация, чиқариб қўйиши, 
проекцион идентификация, бегона бўлиш, ўрин алмашиш ва бошқалар.
Педагогик жасорат ўз хулқинииг ўзгариши ҳақида ечимни қабул 
қилишида энг муҳим сифатлардан бири бўлади. Шу пайтда куч, 
воситалар, номаълум муносабатга ютуқ муносабати, қўрқув ва 
янгиланиш билан қизиқишларнинг аралашмасидан яратилади. 
Изланиш жасоратининг маъноси янгиланишга қизиқишнинг тўғри 
йўлини танлашдан иборат. Изланиш жасорати янгиланишни 
янгиликлар киритишга ўтказиб кўришда, шундай ўтказишнинг истаган 
ва зарарли натижаларини солиштиришдан келиб чиқади. 
4. Педагог хулқининг ўзлаштириш механизмларидан бирига 
идентификация киради. Идентификация – онгсиз равишда ўзини 
бошқа одам билан солиштириш ва ўзига ѐққан ҳиссиѐт сифатларини 
унга ўтказилишидир. Бу ўз индивидуаллигининг чегараларини 
кенгайтириш билан ўзини бошқа инсонга кўчириб қўйиши экан: агар 
инсон ўзининг менга бошқасини киритса, унинг фикр, ҳис ѐки 
ҳаракатларини олиб келади. Ўзини - «намуна» ўрнига қўйиб кўриб, 
ўзининг «мен» марказини умумий фазода жойлаштириб, у меҳрликни, 
эммоцияни, бошқасини ўзидек сезиш ва уни яхшироқ билиб олиши 
мумкин, аммо кечинмаларини тушунишини, умумий ҳис ва туйғулар
орқали 
индивидуалликларнинг 
«қўшилишини» 
англатади. 
Идентификация фақатгина ўзини бирортаси билан солиштирганда 
эмас, балки ўзини маълум бир бўлимга, синфга психологик тур
кўринишида ишлатади. Демак, ўқитувчилар, у ѐки бу педагогик 
оқимнинг давомчилари ўзининг ички дунѐсига улар томонидан ҳурмат 
қилинган 
инсонларнинг 
қадриятларини, 
ўзлаштиришларини 
киритадилар. Педагогик оқимга киришини ўз ҳурматини қадрлаш 
туйғусини шакллантиради, ўз ҳурматини оширади, чунки ўқитувчи 
ўзидан баланд, зўр ҳодисага қарашлигини сезади. Бу ўқитувчига кучли 
бўлиши орқали ҳимоясизликни ечишга ѐрдам беради. Идентификация 
ўзини тарбиялаш воситаси бўлади ва унинг асосини бошқа одамлар ҳис 
ва аҳволи билан эмоционал умумийлик сезишганидек эмоциядан 
иборат бўлади. 

---

117