Ijtimoiy hodisa

Odami ersang demagil odami, Onikim yo‘q xalq g‘amidin g‘ami. (A. Navoiy)
Til uslub uchun shaxmat taxtasidagi shohdir. (K. Fedin)
O‘zbek tili xazinasidagi so‘zlar shu qadar ko‘p va jilovdorki, bu tilda hech qiynalmasdan go‘zal asarlar: she’rlar, qissa va hikoyalar bitish mumkin. (N. Tixonov)


§ Tasviriy ifoda (PARAFRAZA)

Narsa-buyumning nomini aniq atamay, uni tasvirlab anglatadigan so‘z birikmasi tasviriy ifoda deyiladi.

Tasviriy ifoda nutqning ta’sirchanligini oshiradi. Tasviriy ifodalar, asosan, ot so‘z turkumiga oid so‘zlardan tashkil topadi.


AYRIM PARAFRAZALAR RO‘YXATI

Afg‘onchi – baynalmilal jangchi
Afsonaviy qush – semurg‘
Archa – o‘rmon malikasi
Angren – ko‘mir koni
Aqlli mashina – kompyuter
Aloqa vositasi – til
Asr vabosi – OITS va giyohvandlik
Baraka urug‘i – bug‘doy (chigit)
Bekobod – metallurglar shahri
Boychechak – bahor darakchisi
Bokschi – charm qo‘lqop ustasi
Bahor – fasllar kelinchagi, uyg‘onish fasli
Bahor elchilari – qaldirg‘ochlar
Barcha hunarlarning toji – ilm
Barcha yomonliklar kaliti – aroq
Baxt qushi – Humo
Baxt va shodlik kuychisi – Hamid Olimjon
Bilim bulog‘i – kitob
Bunker – po‘lat etak
Tuya – sahro kemasi
Tangri so‘zi – Qur’oni karim
Televizor – zangori ekran, oynayi jahon
Vrachlar – salomatlik posbonlari
Xorazm – oltin voha
G‘azal mulkining sultoni – Alisher Navoiy
Yaylov bahodirlari – cho‘ponlar

Davlat bolalari – yetimlar
Davlat ustunlari – rahbarlar
Dengiz hokimi – kit
Ekinning qoni – suv
Futbol qiroli – Pele
Farg‘ona – yashil vodiy
Farzandim – ko‘zimning nuri, qalbim quyoshi
Fazogirlar – samo lochinlari
Gaz – zangori olov
Haqiqat qo‘rg‘oni – sud organi
Hayot ko‘zgusi – gazeta
Hayotning birinchi bobi – ona
Ipak, pilla – kumush tola
Insonning do‘sti – it
Ishq kuychisi – Mashrab
Kitob – bilim manbayi
Konstitutsiya – hayotimiz qomusi
Ko‘mir, neft – qora oltin
Ko‘kning fonusi – oy
Kunchiqar mamlakat – Yaponiya
Makkajo‘xori – dala malikasi
Maktab – ziyo maskani
Mehnat – peshona teri
Mavjudot sultoni – odam
Mehr bulog‘i – ona suti
Non shahri – Toshkent
Olmaliq – kimyogarlar shahri
Oltin boshoq – bug‘doy
Oq chashma – sut
Oq oltin tog‘lari – paxta uyumlari
Osmonning ko‘z yoshlari – yomg‘ir
Paxta terish mashinasi – zangori kema
Paxta – oq oltin
Payg‘ambar yoshi – insonning 63 yoshi
Pomir – dunyo tomi
Prezident – xalq oqsoqoli
Qushlar – qanotli do‘stlar
Qalam haqi – gonorar
Qo‘shiqlar mamlakati – Hindiston
Rassomlar – mo‘yqalam sohiblari
Shaxmat, matematika – aql gimnastikasi
Sher – hayvonlar podshohi
Traktor – dehqonning qanoti, po‘lat ot
Yashil qit’a - Avstraliya
Yerning yopinchig‘i - osmon
Yetti xazinaning biri - parrandachilik
Zangori kema – paxta terish mashinasi
Zangori shu’la – elektr nuri
Zarshunoslar - pillakorlar
Cho‘l balig‘i - kaltakesak

EVFEMIZM. Qo‘pol, beodob, noqulay so‘z va so‘z birikmalarini so‘zlashuv tiliga xos qulay so‘z birikmalari bilan almashtirish evfemizm deyiladi: o‘ldi (qo‘pol so‘z) – vafot etdi (evfemizm), bo‘g‘oz (qo‘pol so‘z) – homilador (evfemizm), xotin (qo‘pol so‘z) – onasi (evfemizm)


TABU. Man etilgan, aynan aytilmaydigan so‘zlardir: gul – chechak, qizamiq; biy – qoraqurt, siyqabosh – kal


IDIOMA. O‘z asl ma’nosidan uzoqlashgan so‘z yoki so‘z birikmasidir: Sen so‘ramasang, men so‘raymi, he latta. Majlisda uni rosa terlatishdi.
Idiomalarni alohida olganda ham o‘z ko‘chma ma’nolarini saqlayveradi.