Ijtimoiy tuzilmalar sotsiologiyasi reja: I. Ijtimoiy strafikatsiya tizimlari. II

IJTIMOIY TUZILMALAR SOTSIOLOGIYaSI


Reja:


I. Ijtimoiy strafikatsiya tizimlari.
II. Yoshlar sotsioligiyasi.
III. Deviant xulk-atvor sotsiologiyasi.


I. Ijtimoiy strafikatsiya tizimlari.

Strafikatsiyada turt asososiy tizim mavjud: kuldorlik, kasta, tabaka, va sinf. Ba’zan ulardan bir nechtasi birgalikda amal kiladi.

Quldorlik tenzislikning eng keskin darajasi bulib, unda inson tom ma’noda boshka insonning mulki buladi. Turli jamiyatlarda kuldorlik munosabatlarini belgilagan xukukiy normalar bir-biridan ancha fark kilar edi. Ba’zan kullar barcha xukuklardan konunan maxrum kilinar edi. AKSh janubida shunday bulgan, boshka xollarda esa kullarni xolati kuprok xizmatkorlar xolatini eslatar edi. XVIII-XIX asrlarda AKShda janubiy Amerika va Vest-Indiya kullardan fakatgina plantatsiyalarda va uy xizmatchilari safatida foydalanilar edi. Lekin, klassik davrdagi Afinada ular turli soxalarda, uta ma’suliyatli lavozimlarda xam ishlaganlar. Kullar fakatgina siyosiy va xarbiy lavozimlarda kuyilmas edi. Ulardan ba’zilari savodxon bulib davlat xizmatchilari bulib ishlar edi. Kupchiligi xunar egallagan edi. Tijorat ishi past ish xisoblangan Rimda kullar savdo bilan shugullanilar edi. Xatto ba’zi boy kullar uz kullariga xam ega edilar. Lekin ularning eng kuyi tabakasi-palantatsiya va shaxtalarda ishlaganlar, ular Bilan juda shavkatsiz munosabatda bulinar edi,
Qulik doimo karshilik uygotgan. Ba’zan kullar birlashib xarakat kilib, ozodlikka chikib ketar edilar. Kullikka asoslangan tizimlar, masalan; plantorlik odlatda barkaror edi. Mexnatning yukori samaradorligiga erishish uchun ka’tiy nazorat va shavkatsiz jazolar talab kilinardi. Kullar mexnatiga asoslangan tizimlarning inkiroziga uchrashiga sabab, kisman kullarning karshiligi kuisman esa majburlashga karaganda iktisodiy va boshka ragbatlarning yukorirok samaradorligi buldi. Garb davlatlarida XIX asrgacha saklanib kelgan kul savdosi bu tizimning sungi, eng keng kulamli kurini edi. Shimoliy va Janubiy Amerikadagi kullar erkinlikka erishganlaridan sung, bu tizim parchalana boshlandi va xozirgi paytda er yuzida kolmadi.