Ijtimoiy tuzilmalar sotsiologiyasi reja: I. Ijtimoiy strafikatsiya tizimlari. II

Ishchilar sinfi asosan jismoniy mexnat bilan band bulgan odamlar tashkil kiladi. Ularning maoshlari nisbatan yukori, ish bilan bandligi muntazam va malakasiz ishchilarnikiga karagandaishsizlik darajasiga kamrok boglikdir.
Kuyi ishchi sinf malakasiz va yarim malakali, maxsus tayyorgarlik talab kilmaydigan ish Bilan band buladi. Markaziy soxalarda ishchilar tulik ish kuni davomida ishlaydilar, nisbatan yukori maosh oladilar. Periferiya soxalarida esa ish doimiy emas, ish xaki kam va ishchilarning kupchiliga yarim ish kun davoimida ishlaydilar.
II. Yoshlar sotsioligiyasi.

Uzbekiston demografik xusiyatiga kura yoshlar mamlakati xisoblanadi. Yurtimizda istikomat kiladigan jami axolining 60 % dan ziyodini 24 yoshgacha bulgan yoshlar tashkil etadi. Sungggi un yillikda muayyan barkarorlik kasib etgan bulsada, 2015 yilga kelib Uzbekiston axolisi 1,5 barobarga ortib, jami 36 million 330 ming kishidan ortishi kutilmokda. Shu davr mobaynida mexnatga yarokli axoli soni xa ikki barobar oshadi va 2015 yilda kariyib 20 million nafar kishini tashkil etadi.

Bu rakamlar fakat yurtimiz axolining son jixatidan usishinigini kursatib kolmay, u navkiron millat sifatida katta intellektual imkoniyatga ega ekanligini xam namayon etadi. Ana shu bois xam mamlakatimiz Prizidenti Islom Karimov istiklolning ilk yillaridayok «Uzbekiston kelajagi buyuk davlat» degan goyani ilgari surdi.
Milliy mafkuramizning muxtasar shioriga aylangan. Ushbu suzlar nafakat ruxlantiruvchi da’vat, balki Amaliy natijaga aylanishi uchun davalt jamiyatining eng faol katlami bulgan yoshlarga e’tibor karatmokda. «Soglom avlod uchun» ordenining ta’sis etilishi, «Kamolot», «Umid», «Mirzo Ulugbek» jamgarmalarining tuzilishi, Yoshlar maummolari instituti faoliyatining yulga kuyilishi, Uzbekiston Respublikasining ta’lim tugrisidagi konuni, Kadrlar tayyorlash milliy dasturining kabul kilinishi va xayotga jadal joriy etilayotganligi, televideniya va radio maxsus yoshlar kanalining tashkil etilishi kabi faktlar ushbu suzlarining amaliy isbotidir.
Uzbekitson uz istikbolini yoshlarda kurishi sotsiolog olimlar oldiga xam ulkan vazifalarni kuyadiki, bu sharafli yumush jamiyatimizdagi muxim ijtimoiy katlamining ijtimoiy kiyofasi, tavsifini, fe’li orzu-niyatlari xakida doimo boxabarlikni ta’minlashdan tashkari ular faoliyatini optimallashtirish, ezgulikka yulantirib turish, oxir okibatda esa barkamol avlodini tarbiyalashga xissa kushishdan iboratdir. Shu bois yurtimiz «Biz i’stedodli fidoiy bolalarimizga, farzandlarimizga bilim va kasb chukkilarini zabt etishi uchun kanot berishimiz kerak» degan edilar. Ta’lim tugrisidagi konun xamda Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ukuv tarbiya jarayonlarini jaxon standartlari darajasiga kutarish, ta’lim, zamonaviy pedagogika va axborot texnalogiyaliri bilan birga zamonoviy psixalogiya va sotsialogiya fani yutuklarini amalda uygun kullashni takazo etadi. Tarbiyaning bosh maksadi jamiyatda ongli xayotkechirish, yuksak madaniy-intllektual xamda farovon muxitni tarkib topdirishga muljallangandir. Ta’lim jarayoniga davlatning katta e’tibori, kuplab sarmoyalar sariflanishi mamlakatimizda axolining yalpi kupllik yuli chikib olishga rial shart-sharoitlar tugdirimokda.
Birok, biror narsadan natija kutishidan avval biz usha narsani chukur anglab, masalaga ilmiy-amaliy yondoshishimiz darkor. Shu jixatdan olganda davlatning yoshlar siyosati, kadrlar tayyorlash milliy dasturi samarasini oshirish uchun xam jamiyatimizdagi yoshlarni uziga xos Katlam sifatida chukurrok urganish sotsoilogiyaning bugungi kundagi dolzarb vazifalaridan xisoblanadi.
Sotsiologiya fani yoshlarni jamiyatdagi ijtimoiy va ruxiy uzga xos xolatga ega bulgan yirik ijtimoiy gurux sifatida urganadi. Bunday xolis yondashuv natijasida farkli jixatdari, fe’l-atvor tiplari, shuningdek, ijtimoiy-siyosiy movkey xam uz ifodasini topadi.
Jamiyat uz oldiga mustakil fikirlovchi erkin shaxsni shakillantirish vazifasini kuymokda. Bu uz kadir-kimmatini anglaydigan, irodasi bakuvvat, imoni butun, xayotda anik maksadga ega bugan isanni ta’rbiyalash deganidir. Shundagina ongli turmush kechirish jamiyat xayotining bosh mezoniga aylanadi. Prezident Islom Karimov aytganidek, «Shunda odam olomon bulib, xar laxzada serkaga extiyoj sezib emas, aksincha-uz akli, uz tafakkuri, uz mexnati, uz ma’suliyati Bilan ongli tarizda ozod va xur fikirli inson bulib yashaydi. Bunday odamlar uyushgan jamiyatni, ular barpo etgan ma’naviy-ruxiy muxitni soxta akidalar, bakirik-chakirklar, xavoyi shiorlar bilan aslo buzib bulmaydi. Ularni uzlari akl-idrok va kalb amri bilan tanlab olgan xayotiy maksadlaridan chalgitib xa bulmaydi».
Xorijdagi ayrim siyosiy kuchlar jamiyatning istikboli bulagn yoshlarimizni uz ta’siriga olishga urnayotgan Ayni jamoada ta’lim-tarbiya tizimimizni, jumladan sotsiologiya fani nazarini yoshlarga karatishimiz, ular muammolari. Uy tashvishlarini bilib ijobiy natijalarini berishi tayin.